به گزارش شبکه خبری هزاره سوم، از نظر او «موارد متعددی از ایجاد اضطراب اجتماعی از سوی برخی افراد در دولت معروف به تدبیر و امید مشاهده شده است و ایجاد اضطراب تناسبی با شعار امید ندارد». برای بررسی تبعات احتمالی واردات بنزین غیراستاندارد بر رفتار و سلامت روانی مردم به سراغ یک آسیب‌شناس مطرح رفتیم، او کسی نیست جز دکتر مجید ابهری. آنچه می‌خوانید حاصل گفت‌وگویی است، با این متخصص علوم رفتاری و آسیب‌شناس اجتماعی است. این مصاحبه در روزی انجام شد که هوای تهران پاک نبود!
***
آقای ابهری! آلودگی هوا این روزها مردم را آزار می‌دهد. این آزار زمانی غیرقابل تحمل می‌شود که برخی مقامات دولت، وجود آلودگی هوا را انکار یا توجیه می‌کنند و به نوعی نگاه سیاسی به هوا دارند. شما یک آسیب‌شناس اجتماعی هستید. ما نمی‌خواهیم به عنوان یک رسانه، خودمان قضاوت کنیم و بگوییم آلودگی هوا چه تاثیراتی بر رفتار اجتماعی مردم دارد. نظر شما برای مردم بیشتر قابل قبول است.
شرایط محیطی تاثیر مستقیمی بر رفتار انسان دارد. این شرایط محیطی مانند سرما و گرما، تاریک و روشن بودن، هم در بروز ناهنجاری‌ها و هم در کاهش آنها بسیار موثر است. مثلا جرائمی مانند سرقت در زمستان بیشتر است چون شب‌ها طولانی‌تر است. از طرفی درگیری‌های فیزیکی و اقدام به ضرب و جرح در فصل تابستان بیش از دیگر فصل‌ها رخ می‌دهد و گرمای هوا و تعریق بدن در بروز آن نقش قابل توجهی دارد.
آلودگی هوا از جمله مسائلی است که تاثیر آن بر رفتار انسان‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. آلودگی هوا به خاطر پیشگیری از ترشح برخی هورمون‌ها در بدن موجب ضعف فعالیت مغز می‌شود و انسان را در مرحله پرخاشگری قرار می‌دهد. وضعیت کنونی آلودگی هوا در تهران و دیگر کلانشهرهای کشور نه‌تنها احتمال بروز برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد بلکه آمار آسیب‌های اجتماعی را نیز بالا می‌برد. به همین خاطر است که درگیری‌های فیزیکی و جرائم اجتماعی در شهرهایی مانند تهران، اراک و اصفهان بیش از مناطق دیگر است و متاسفانه بیماری‌های جدیدی در حال ظهور است.
آیا در طول یک سال گذشته به آمار خاصی دسترسی داشته‌اید که این مطالب را بیان می‌کنید؟
بله! ما همچنین در خلال بررسی‌هایمان درباره تاثیرات آلودگی هوا به موضوع جالبی برخورد کردیم و آن اینکه با توجه به تشدید آلودگی هوا و اتفاقات زیست‌محیطی که در یک سال و اندی اخیر افتاد، سلامت مردم توسط ده‌ها نوع سرطان جدید و نوظهور در کشور تهدید می‌شود.
چرا می‌گویید «یک سال گذشته»؟ دقیقا بگویید منظورتان از «برخی اتفاقات در یک سال اخیر» چیست؟
مهم‌ترین اتفاق، بنزین‌های آلوده‌ای است که به هر نحو وارد کشور شد. همچنین بی‌توجهی دولت به توسعه مترو و گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی پاک در این زمینه موثر است. موضوع مهم دیگری که کسی به آن اشاره نمی‌کند و شاید نمی‌خواهند اشاره کنند، این است که دستگاهی که باید روی خودروها نصب شود تا از آلودگی هوا بکاهد به خاطر هزینه‌بر بودن این کار، نصب نمی‌شود. من با برخی خودروسازها صحبت کردم و آنها تایید کردند که نصب این دستگاه می‌تواند از آلایندگی خودروها و آلوده شدن هوا با هر نوع سوختی جلوگیری کند. به گفته آنان نصب این دستگاه روی هر خودرو ۵۰۰ هزار تومان هزینه دارد و به خاطر صرفه‌جویی در هزینه‌ها این دستگاه وارد کشور نمی‌شود.
البته اظهارات مقامات دولتی تاییدکننده صحبت‌های شما نیست. آنها می‌گویند در یک سال اخیر بهترین نوع بنزین را وارد کشور کرده‌اند. از نظر دولت تدبیر و امید، در حال حاضر همه‌چیز به خاطر واردات بنزین خوب است؛ از جمله هوا، آستانه تحمل مردم و امید به دولت. شما اینها را قبول ندارید؟
ابداً چنین چیزی نیست. در ماه و هفته‌های اخیر شرایط آب و هوای تهران را دیده‌اید. این شرایط که مردم آن را با تمام وجود لمس می‌کنند، با شعار و حرف پاک نمی‌شود. آلودگی‌های تنفسی برای کودکان، سالمندان و بیماران قلبی عوارض ناگواری دارد اما می‌بینیم که برخی دستگاه‌های متولی و مقامات در یک سال گذشته هرگز ابراز نگرانی از این مسائل نکرده‌اند و حتی اگر به دنبال مقصر بگردند باز هم به مردم گیر می‌دهند و از نظر آنها الگوی رفتاری مردم عامل بروز و ظهور تمام مشکلات اجتماعی و زیست‌محیطی است!
خودروسازهای ما در حال حاضر بدون رعایت ضوابط زیست‌محیطی در حال تولید انبوه خودرو هستند و هر فرد می‌تواند با آسان‌ترین شرایط صاحب خودرو شود؛ آن هم خودرویی که کمترین استانداردها را دارد و به خاطر شرایط کنونی اقتصادی و با بهانه صرفه‌جویی در هزینه‌ها، قطعاتی که تاثیر بسزایی در کاهش آلایندگی خودروها دارد، روی آنها نصب نمی‌شود. موارد متعددی از ایجاد اضطراب اجتماعی از سوی برخی افراد در دولت معروف به تدبیر و امید مشاهده شده است. من نمی‌دانم ایجاد اضطراب چه ارتباطی با تدبیر و امید دارد؟! برخی افراد در این دولت به موضوعاتی دامن زدند که یا صحت نداشت، یا ارزش رسانه‌ای شدن نداشت یا در خوشبینانه‌ترین حالت، مهم بود اما باید در درون دولت حل می‌شد و نیازی به ورود رسانه‌ها نبود.
شما به واردات بنزین آلوده به کشور در یک سال اخیر اشاره کردید و گفتید اثرات مخرب این موضوع و موارد مشابه آن را در رفتار اجتماعی مردم بررسی کرده‌اید. به عنوان یک آسیب‌شناس که در زمینه مطالعه و بررسی تصمیمات دولتمردان و آسیب‌های اجتماعی و روانی ناشی از آن فعالیت دارید، لطفا بگویید اتخاذ چه تدابیری می‌تواند روندی را که شما از آن گلایه‌مند هستید، متوقف کند؟
واردات گسترده و بدون ضابطه بنزین آلوده به کشور (که اسناد آن از سوی برخی رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها منتشر شد) تبعات کوتاه‌مدت و بلندمدت زیادی دارد و من تاکید دارم افرادی که این بنزین‌ها را وارد کرده‌اند یا به هر نحو در اتخاذ چنین تصمیمی نقش داشته‌اند یا حتی می‌توانستند آن را متوقف کنند اما نکردند، باید به افکارعمومی پاسخگو باشند و محاکمه شوند، چراکه عوارض اقدام نادرست و فاجعه‌آمیز آنها فقط مربوط به امروز نیست و برخی تبعات آن در آینده مشخص خواهد شد. کدام مقام مسؤول در این دولت جوابگوی سقط جنین‌ها یا تولد نوزادان ناقص یا نوزادانی با ضریب هوشی پایین خواهد بود؟ چه کسی مسؤولیت افزایش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی ناشی از واردات بنزین آلوده را می‌پذیرد؟ اینها عوارض نامحسوس و نامرئی این مساله است و همه‌چیز مانند دودزایی، معیوب شدن موتور خودروهای مردم و خارج شدن ارز نیست که با چشم و محاسبات معمولی قابل مشاهده باشد بلکه بسیاری از عوارض و تبعات آن نامحسوس و نامرئی و نیز مربوط به آینده نزدیک است.
تا به حال این موارد را به دولت گوشزد کرده‌اید؟
جالب است که به هشدار ما هم گوش نمی‌دهند و کار خودشان را ادامه می‌دهند. متاسفانه حتی به جای همراهی با ما و استفاده از نظرات کارشناسی، گاهی با بغض و کینه با ما رفتار می‌کنند. حرف ما این است که عامل یا عاملان واردات بنزین باید مجازات شوند؛ در هر مقام و دستگاهی که باشند محاکمه و مجازات آنها باید در دستور کار قرار گیرد. چه کسی می‌داند که وقتی سرپرست یک خانواده به خاطر آلودگی ناشی از واردات بنزین آلوده دچار بیماری سخت یا حتی مرگ می‌شود، چه سرنوشتی در انتظار خانواده او است؟ مسیر آن خانواده به کلی تغییر می‌کند. در تحصیل فرزندان و رشد و تربیت آنها اخلال ایجاد می‌شود، مشکلات اقتصادی بیش از قبل در خانواده نمایان می‌شود، جامعه یک نیروی موثر خود را از دست می‌دهد و... هزینه‌های مقابله و درمان بیماری بویژه سرطان بسیار بالاست، در طول درمان هزینه‌های غیرمستقیم و نامرئی مانند از دست رفتن زمان، دوندگی و موارد مشابه دیگر به اعضای خانواده تحمیل می‌شود. اینها برخی عوارض یک رفتار و تصمیم نادرست و یک رانتخواری و ویژه‌خواری یک یا چند مسؤول در دولت است که بنزین نامرغوب و غیراستاندارد را وارد کشور می‌کنند.
یک بار می‌گویند باد آمد و خوب شد، یک بار می‌گویند تقصیر باران است که نمی‌بارد! گاهی می‌گویند کشاورزان آذربایجان مقصر هستند! برخی مواقع می‌گویند هوا وارونه شد و از این قبیل بهانه‌ها و دلایل پیش پا افتاده. متاسفانه در کشور ما سیاست‌ها قائم به افراد است. مثلا یک کارشناس در راس محیط‌زیست قرار می‌گیرد و سیاست‌ها و برنامه‌های خوبی اجرا می‌کند اما با تغییر او شرایط به کلی دگرگون می‌شود و دیگر امیدی به بهبود نیست.
نظر شما راجع به عملکرد خانم ابتکار در سازمان محیط زیست چیست؟
جرات اشاره به برخی مسائل را دارد اما کاش درباره عملکرد همکاران و همراهان خود در این دولت نیز اظهارنظر می‌کرد. متاسفانه خانم ابتکار در برابر سیاست‌های اشتباه این دولت سکوت می‌کند و گاهی اگر صحبتی می‌کند متوجه دولت قبل است. حتما شنیده‌اید که می‌گویند «بزرگش نخوانند اهل خِرد / که نام بزرگان به زشتی بَرَد». ما عادت داریم که تمام مشکلات را به گردن دیگران و افرادی که نیستند بیندازیم و مثلا بگوییم عملکرد دولت دهم عامل بروز سرطان و آلودگی هوا بود اما اشاره‌ای به اقدامات خودمان و تاثیرات آن نداشته باشیم. موضوع آلودگی هوا چیزی نیست که در دولت آقای احمدی‌نژاد اتفاق افتاده باشد. این معضل بیست و اندی سال است که آغاز شده و باید عملکرد و اقدامات دولت‌های متعددی در این زمینه بررسی شود. دولت آقای هاشمی و دولت آقای خاتمی نیز درباره آلودگی هوا باید پاسخگو باشند. چرا فقط اصرار به ۸ سال گذشته دارند؟ با این حال واقعیت این است که خانم ابتکار هرازگاهی برخی مسائل را با هر نیت و انگیزه‌ای عنوان می‌کند اما انتظار داریم این موضع‌گیری‌ها گزینشی نباشد، چراکه مردم ما خبره سیاسی هستند و به خوبی تشخیص می‌دهند که چه کسی برای مردم دلسوزی می‌کند و چه کسانی به دنبال حمایت از حزب و گروه و دوستان خود هستند.
اگر دولت از شما و دیگر کارشناسان بخواهد که درباره ابعاد اجتماعی تصمیمات دولت نظر بدهید، آیا حاضر به این کار هستید؟
بله! این می‌تواند یکی از بهترین تصمیمات و برنامه‌های دولت باشد. به هر حال هر اقدامی از سوی دولت در هر زمینه‌ای، دارای تبعات اجتماعی است. به طور مثال می‌توانیم تبعات و عوارض اجتماعی ناشی از واردات بنزین آلوده را برای دولت تشریح کنیم. خواهش من این است که دولت به مردم رحم کند.
به نظر شما آیا افراد و مقاماتی که خودشان در واردات بنزین آلوده نقش دارند یا حداقل از آن آگاه هستند، حاضر می‌شوند برای بررسی تبعات این اقدام کنار شما بنشینند؟
بعید می‌دانم!