به گزارش شبکه خبری هزاره سوم به نقل از بولتن نیوز؛ یک اندیشکده صهیونیستی در گزارشی اذعان کرد که ایران یکی از برجسته‌ترین کشورهای فعال در حوزه توسعه پهپادها است. کشور ایران در طول سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه تولید پهپادهای پیشرفته داشته است.

اندیشکده مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی در گزارشی به قلم «لیرن آنتبی»، پژوهشگر ارشد و مدیر بخش تحقیقات فنّاوری نظامی این موسسه با نگاهی به فن‌آوری تولید پهپادها در دهه‌های اخیر به بررسی تغییرات عمده و روندهای جدید در این حوزه پرداخته است. در این گزارش آمده است در طی چند دهه اخیر استفاده از پهپادها افزایش چشمگیری داشته است. با این حال، نوع کاربری این فن‌آوری در سال‌های اخیر تغییر کرده و پهپادهایی که تا پیش از این صرفاً برای مقاصد نظامی استفاده می‌شدند اکنون در طیف وسیعی از حوزه‌های غیرنظامی و تجاری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در طی چند سال آینده شاهد آن خواهیم بود که کاربری این پهپادها به طور کلی تغییر خواهد کرد و از این فن‌آوری در بسیاری از حوزه‌های غیرنظامی نظیر کنترل ترافیک و نظارت بر آب‌وهوا، جستجو و نجات، حفاظت از محیط زیست، آتش‌نشانی، تحقیقات، ارسال هوایی، ارتباطات، مطبوعات و غیره استفاده خواهد شد. از سوی دیگر همزمان با گسترش روزافزون استفاده از پهپادها کشورهای بسیار کوچک با منابع مالی محدود و سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی نیز توانستند به این عرصه ورود پیدا کنند و از این فن‌آوری بهره‌مند شوند. اما این تغییرات عمده خطرات و تهدیدات بالقوه‌ای را نیز با خود به همراه دارد و چالشی جدی برای دولت‌ها، ارتش‌ها و صنایع امنیتی محسوب می‌شود. لذا استفاده و بهره‌برداری حداکثری از این فن‌آوری مستلزم تدوین سیاست‌ها و قوانین و مقررات مناسب در این زمینه و اجرای صحیح آنها، همکاری‌های بین‌المللی و همچنین راهکارهایی در سطح داخلی کشورها و همچنین سطوح بین‌المللی برای مقابله با این تهدیدات است.

 ■ استفاده از پهپادها در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است ■

استفاده از پهپادها در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است با این حال تغییرات آشکار و مشخصی در اجزای تشکیل‌دهنده این پهپادها دیده می‌شود. همزمان با گسترش تعداد کشورهای استفاده‌کننده از این پهپادها و تقاضای روزافزون برای آنها، فرآیندهای تولید این پهپادها کاملاً متحول و دگرگون شد و این موضوع شرایطی را برای کشورها و شرکت‌های تولیدکننده فراهم ساخت که بتوانند پهپادهای تولیدی خود را با بالاترین قیمت‌های پیشنهادی از سوی خریداران عرضه کنند. تغییرات به وجود آمده در فرآیندهای تولید پهپادها موجب افزایش کاربری آنها شد و در حال حاضر این وسایل هوایی در طیف گسترده‌ای از زمینه‌ها از جمله ترور استفاده می‌شوند. این تغییرات مستلزم آن است که ارزیابی مجددی به منظور مقابله با خطرات و همچنین استفاده بهینه از امتیازات این پهپادها صورت گیرد.

■ تغییرات عمده و روندهای جدید در حوزه فن‌آوری پهپادی ■

روند افزایش مداوم و بی‌وقفه استفاده از پهپادها موضوع جدیدی نیست. در طی دو دهه اخیر، پهپادها حوزه جذاب و جدیدی را به لحاظ فنّاوری، اقتصاد و تأثیرات استراتژیکی و تاکتیکی شکل داده‌اند. درحالی‌که استفاده از این پهپادها همچنان در حال افزایش است، فاکتورها و عوامل تأثیرگذار بر استفاده از آنها در حال تغییر است و بسیاری از بازیگران بین‌المللی را با چالش‌های عمده‌ای روبرو ساخته است. گزارش پیش‌رو بیشتر به تغییرات ایجادشده در این روند پرداخته است و نشان می‌دهد که در حال حاضر استفاده از پهپادها از عرصه‌های نظامی نیز فراتر رفته و در حال ورود به حوزه‌های غیرنظامی و تجاری است. در نتیجه، این مقاله به بررسی تغییر روند در کشورها، ارتش‌ها، صنایع نظامی و همچنین شرکت‌های فن‌آوری و تکنولوژیکی می‌پردازد و عنوان می‌کند که تدوین سیاست‌های مناسب در این زمینه و اجرای صحیح آنها می‌تواند مزایای بالقوه بسیاری را با خود به همراه داشته باشد. نویسنده این گزارش تصریح می‌کند که تصمیم‌گیرندگان و دستگاه‌های امنیتی در این حوزه باید به این تغییرات توجه بیشتری نشان دهند، برای مقابله و رفع تهدیدات در این زمینه آمادگی‌های لازم را کسب کنند و از فرصت‌های به وجود آمده به‌واسطه تحولات تکنولوژیکی در زمینه فن‌آوری پهپادها نهایت استفاده و بهره‌برداری را انجام دهند.

■ جنگ آمریکا با عراق و افغانستان سرآغاز تغییرات عمده در این زمینه بود ■

- رشد مداوم و بی‌وقفه استفاده از پهپادها

در طول دو دهه اخیر، تحولات تکنولوژیکی و همچنین کوچک‌سازی قابلیت‌های کامپیوتری قدرتمند به ایجاد تغییرات گسترده‌ای در ماشین‌آلات پیرامون ما منجر شده است. در نتیجه این امر استفاده از ماشین‌آلات، ابزارهای خودکار و همچنین ربات‌ها در زمینه‌های گوناگونی از جمله صنعت، حمل‌ونقل، پزشکی، امور خانگی و کاربردهای نظامی و امنیتی افزایش بسیار چشمگیری داشته است. اما تغییر عمده و اصلی در این زمینه زمانی روی داد که آمریکا وارد جنگ با افغانستان و سپس عراق شد. این جنگ‌ها نیاز مبرمی را برای ایجاد راه‌حل‌های نظامی به وجود آورند که به برخی از آنها در قالب هواپیماهای بدون سرنشین (پهپادها) و با تأکید بر ابعاد هوایی پاسخ داده شد.

■ دسته‌بندی پهپادها بر اساس اندازه، ویژگی‌های فنی، قابلیت‌ها و نوع کارایی آنها ■

بر طبق تعریف وزارت دفاع آمریکا "وسیله بدون سرنشین” یک سیستم هوایی، زمینی، سطحی، زیرسطحی (زیر دریایی) و یا فضایی است که از حضور اپراتور و هدایت‌گر انسانی در داخل آن بی‌نیاز است. در حال حاضر طیف وسیعی از این سامانه‌های هوایی در ارتش و حوزه‌های نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از آنها بسیار کوچک و به اندازه یک پرنده کوچک و یا حتی یک حشره هستند. برخی دیگر از این وسایل دارای ابعاد کوچک و یا متوسط هستند و برای حمل یک سرباز و یا تیم کوچکی از سربازان طراحی شده‌اند و گروهی دیگر که مشابه با وسایل نقلیه سرنشین‌دار و یا حتی بزرگ‌تر از آن هستند. این پهپادها از نظر مسائلی چون ارتفاع پرواز، برد مؤثر و از همه مهم‌تر وظایف و مأموریت‌هایی که این وسایل برای آنها طراحی شده‌اند با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. آمریکا در گذشته و در حال حاضر همچنان به عنوان پیشرو در زمینه تحولات و توسعه صنعت پهپادی محسوب می‌شود. در سال ۲۰۰۱ میلادی و همزمان با آغاز جنگ آمریکا در افغانستان و تهاجم به این کشور، ارتش آمریکا در حدود ۶۰ پهپاد را راه‌اندازی و از آنها در میدان جنگ استفاده کرد.

■ سرمایه‌گذاری آمریکا در حوزه فن‌آوری پهپادی در سال‌های اخیر ■

تا سال ۲۰۱۲ میلادی، تعداد پهپادهای آمریکا به بیش از ۷ هزار پهپاد رسید که این تعداد با احتساب پهپادهای کوچکی که در اختیار نیروی زمینی ارتش این کشور قرار دارد، در حدود ۳۱ درصد از کل وسایل و تجهیزات هوایی ارتش این کشور را تشکیل می‌دهد. در نتیجه افزایش استفاده از پهپادها در زمینه‌های عملیاتی و نظامی، دولت آمریکا به منظور تحقیق و توسعه، فراگیری و آموزش در زمینه پهپادها میزان بودجه‌های اختصاص‌یافته برای این حوزه را به طرز قابل‌توجهی افزایش داد. در بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ میلادی دولت آمریکا بودجه‌ای معادل ۲۶ میلیارد دلار را برای این حوزه اختصاص داد، که این رقم نسبت به بودجه ۳.۹ میلیارد دلاری بین سال‌های ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۰ میلادی افزایش چشمگیری را از خود نشان می‌داد. اما آمریکا تنها کشوری نیست که سابقه طولانی در توسعه، ساخت و استفاده از پهپادها دارد. کشورهای دیگری چون انگلیس، آلمان، فرانسه، اسرائیل، هند، ترکیه و ایتالیا نیز در زمینه تولید و توسعه پهپادها نقش داشته‌اند. به عنوان مثال، کشورهای اروپایی از استقرار و استفاده از این پهپادها در طول جنگ افغانستان تجربیات عملیاتی بسیار زیادی کسب کردند.

■ عوامل و فاکتورهای تأثیرگذار بر افزایش میزان استفاده از پهپادها ■

گسترش این سیستم‌ها (عمدتاً پهپادهای کوچک) و همچنین کاهش هزینه‌ها و موانع و مشکلات ورود به این حوزه (مانند توانایی استفاده مؤثر از این وسایل و سیستم‌ها) موجب شد تا میزان استفاده از این پهپادها افزایش یابد و بسیاری از افراد، شرکت‌های خصوصی و کشورهایی با بودجه و منابع محدود نیز توانستند از این سیستم‌ها بهره گیرند. این رویداد را می‌توان تغییر بسیار عمده‌ای نسبت به یک دهه پیش دانست چرا که در آن زمان این پهپادها تنها برای مقاصد نظامی استفاده می‌شدند و تنها در انحصار گروه خاصی از کشورها قرار داشتند. بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ میلادی و به لطف فنّاوری و فن‌آوری هزینه‌های ناشی از افزایش و تکثیر این سیستم‌ها را تا حد بسیار زیادی کاهش یافت و در نتیجه این امر تعداد کشورهای استفاده‌کننده از پهپادها از ۴۰ کشور به بیش از ۷۰ کشور رسید. حتی در حال حاضر برخی از این کشورها از توانایی تولید و توسعه این پهپادها به صورت مستقل برخوردارند. در نتیجه، تغییرات و روندهای جدیدی در این زمینه پدید آمده است که در بخش‌های بعدی مورد بحث و بررسی قرار خواهند گرفت.

■ برخی از فاکتورها و عوامل تأثیرگذار بر حوزه فن‌آوری پهپادی■

- عوامل و فاکتورهای تسهیل‌کننده این تغییرات

روندهای جدید ایجادشده در این حوزه غالباً در نتیجه عوامل و فاکتورهای خاصی هستند و به واسطه وجود برخی عوامل دیگر نیز تسهیل شده‌اند. در این بخش به فاکتورها و عوامل تسهیل‌کننده روندهای در حال تغییر در زمینه فن‌آوری پهپادی اشاره شده و این عوامل مورد بررسی قرارگرفته‌اند.

■ توسعه سریع فن‌آوری در طی چند دهه اخیر ■

۱- توسعه سریع فن‌آوری: در طی دهه اخیر میزان توسعه فن‌آوری و فنّاوری به طرز چشمگیری افزایش یافته و این حوزه شاهد بیشترین سرعت پیشرفت خود در طول تاریخ بشر بوده است. انقلابی که در حوزه فن‌آوری اطلاعات در دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز شد را باید پایه و اساس تغییرات کنونی دانست. در طول دهه ۱۹۹۰ میلادی، فن‌آوری اطلاعات رشد کرد و به صورت یک "انقلاب اطلاعاتی” تکامل یافت. این انقلاب به تغییرات گسترده در زمینه‌ها و حوزه‌های مختلفی از جمله دکترین نظامی جنگ منجر شد و به این تغییرات سرعت بسیار زیادی بخشید.

■ کاهش هزینه‌ها در حوزه فن‌آوری ■

۲- کاهش هزینه‌ها: پیشرفت‌های حاصله در زمینه تحقیق و توسعه هزینه‌های فن‌آوری را تا حد زیادی کاهش داد. در حالی که برخی از فن‌آوری‌ها (به عنوان مثال، ابررایانه‌ها) همچنان بسیار پرهزینه و نسبتاً کمیاب هستند، آنچه زمانی یک ابررایانه محسوب می‌شد (به عنوان مثال در زمینه "رقابت فضائی”) در حال حاضر به راحتی در اختیار افراد عادی و کسانی که دارای گوشی هوشمند هستند قرار دارد.

■ جهانی‌شدن و تأثیرات دهکده جهانی بر این روند ■

۳- جهانی‌شدن: علیرغم وجود برخی محدودیت‌ها، تأثیرات دهکده جهانی اغلب فاصله جغرافیایی میان افراد زا به حداقل می‌رساند.

■ میزان دسترسی به فن‌آوری‌ها افزایش چشمگیری داشته است ■

۴- دسترسی: در حال حاضر فن‌آوری‌ها به طور فزاینده‌ای در دسترس عموم قرار دارند. این امر نه‌تنها به واسطه کاهش هزینه‌ها در این زمینه است بلکه بیشتر به این خاطر است که توانایی مبادله، معامله و انتقال اجناس و کالاها از طریق اینترنت و یا سایر روش‌های دیگر به وجود آمده است. به عبارت دیگر، کاهش هزینه‌ها و جهانی‌شدن موجب افزایش دسترسی شده است.

■ فقدان وجود قوانین و مقررات محدودکننده در این زمینه ■

۵- فقدان قوانین و مقررات: در شرایط کنونی فنّاوری و فن‌آوری از قانون پیشی گرفته است. سامانه‌های قانونی و حقوقی باید با فنّاوری بیشتر آشنا شده و در راستای تولید قوانین و مقررات مربوطه و اجرای آن وارد فرآیندهای طولانی بوروکراتیک شوند. در نتیجه سرعت نامتجانس توسعه این امکان وجود دارد که فنّاوری با پتانسیل‌های مضر به نقطه بدون بازگشتی برسد که حتی قوانین و مقررات محلی و بین‌المللی نیز نتوانند توسعه و یا نحوه استفاده از آن را محدود نمایند.

■ ورود بازیگران جدید به عرصه تولید پهپادها ■

- بازیگران جدید در عرصه تولید

در حال حاضر در میان تولیدکنندگان این صنعت و فن‌آوری نیز تغییرات عمده‌ای به چشم می‌خورد. در طی دو دهه گذشته، آمریکا و اسرائیل به عنوان پیشگامان عرصه تولید و فروش پهپادها در جهان شناخته می‌شدند. آمریکا و اسرائیل هر دو از صنایع بسیار گسترده‌ای در زمینه تولید پهپادها برخوردارند و تجربیات عملیاتی قابل‌توجهی نیز در این حوزه دارند. اما در این میان آمریکا به عنوان سردمدار طراحی، تولید، توسعه و استفاده از این پهپادها در سراسر جهان شناخته می‌شود. در طول این سال‌ها بیشتر پهپادهای تولیدی آمریکا برای مصارف نظامی مورد استفاده قرارگرفته‌اند و در حال حاضر ناوگانی متشکل از ۷۵۰۰ پهپاد در اختیار نیروهای نظامی و ارتش آمریکا قرار دارد.

■ نگاهی به توانایی‌های اسرائیل در زمینه فن‌آوری پهپادی■

اسرائیل بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳ میلادی توانست به یکی از صادرکنندگان اصلی پهپاد در جهان تبدیل شود. بر طبق گزارش‌های مختلف غیررسمی اسرائیل پهپادهای خود را به ۵۰ کشور جهان صادر می‌کند. پهپادهای تولیدی اسرائیل به کشورهایی همچون استرالیا، کرواسی، فرانسه، آلمان، سنگاپور، تایلند، ترکیه و آمریکا صادر می‌شوند اما این کشورها تنها بخش بسیار کوچکی از کشورهای واردکننده پهپادهای اسرائیل را تشکیل می‌دهند. در سال گذشته اسرائیل و آمریکا مدل‌های جدیدی از پهپادهای خود را معرفی و عرضه کردند. پهپاد (Super Heron) اسرائیل و پهپاد مدلX-47آمریکا از این دست هستند. به طور کلی این مدل‌ها پهپادهای بزرگی هستند که گاهی اوقات از قابلیت‌های پیشرفته‌ای همچون محدوده پرواز طولانی، توانایی انجام حملات هوایی و قابلیت اختفاء پیشرفته برخوردارند. با این وجود، در اواسط سال ۲۰۱۲ میلادی تقریباً ۵۰ کشور دنیا از قابلیت تولید پهپادها برخوردار بودند و در حدود ۹۰۰ نوع مختلف از این پهپادها را طراحی و تولید کردند.

■ تلاش کشورهای اروپایی برای ورود به عرصه فن‌آوری پهپادی ■

- اروپا

کشورهای اروپایی و عمدتاً آلمان، انگلیس و فرانسه نیز در زمینه توسعه، تولید و فروش پهپادها فعالیت دارند. اگرچه کشورهای اروپایی در این حوزه فعال هستند اما صنایع آنها به بزرگی و توسعه‌یافتگی صنایع آمریکا و اسرائیل نیست. از مثال‌های برجسته در این زمینه می‌توان به تلاش‌های مشترک و قابل‌توجه میان انگلیس و فرانسه اشاره کرد. این دو کشور با همکاری یکدیگر اولین محصول خود را با نام (nEUROn) (یک پهپاد جنگی با قابلیت اختفاء) در سال ۲۰۱۲ میلادی معرفی کردند. برخی کشورهای دیگر نظیر ایتالیا، سوئد، سوئیس، یونان و اسپانیا نیز در این طرح شرکت کردند. (Barracuda) پروژه مشترک دیگری میان آلمان و اسپانیاست. این دو کشور نیز مشترکاً این پهپاد رزمی را طراحی و تولید کردند و ویژگی‌ها و قابلیت‌های آن تا حد بسیار زیادی مشابه پهپاد (nEUROn) است. این برنامه‌های بلندپروازانه نشان‌دهنده تلاش کشورهای اروپایی برای ورود به این حوزه است. این کشورها تلاش می‌کنند از طریق همکاری‌های بیشتر شکاف موجود را کاهش داده و به بازاری ورود پیدا کنند که در حال حاضر توسط آمریکا و اسرائیل کنترل می‌شود.

■ برنامه‌های کشور روسیه در زمینه فن‌آوری تولید پهپادها ■

- روسیه

رهبران روسیه نیز به خوبی از میزان سهم فنّاوری پهپادها و تأثیرات آن بر توانایی‌های نظامی آمریکا و عملیات‌های نظامی این کشور آگاه‌اند. در واقع این فنّاوری آمریکا را قادر می‌سازد تا عملیات‌های خود را به مناطقی گسترش دهد که در آنجا حتی حضور فیزیکی نیز ندارد و با کمترین میزان هزینه برای دخالت نظامی خود و همچنین بدون جلب‌توجه رسانه‌ای عملیات‌های خود را انجام دهد. این موضوع و سایر عوامل و فاکتورهای اقتصادی انگیزه و مشوقی شدند تا روسیه برنامه‌های ملی خود را در زمینه تولید و توسعه پهپادها گسترش دهد. این کشور پروژه‌ای را با هدف توسعه فن‌آوری پهپادی تا سال ۲۰۲۰ میلادی راه‌اندازی کرده و بودجه‌ای معادل ۹ میلیارد دلار را به آن اختصاص داده است. روسیه تلاش می‌کند تا از این طریق پهپادهایی با قابلیت‌های جمع‌آوری اطلاعات، ارتباطات و قابلیت‌های رزمی و جنگی را طراحی و تولید کند. قرار است این پهپادها در آینده به ناوگان پهپادهای کشور روسیه اضافه شوند. لازم به ذکر است که در حال حاضر روسیه دارای ۵۰۰ پهپاد است که بیشتر آنها توسط اسرائیل و امارات متحده عربی تولید شده‌اند. پیشگامی و تلاش‌های روسیه همگی نشان‌دهنده روندی جدید در میان کشورهای بزرگ و قدرتمند است، کشورهایی که به دنبال کنترل بیشتر و تأکید بر قدرت خود در عرصه‌های بین‌المللی هستند.

■ تلاش کشور چین برای گسترش و توسعه فن‌آوری پهپادی خود ■

- چین

برنامه دیگری در زمینه تولید و توسعه پهپادها در سال ۲۰۱۱ میلادی توسط دولت چین آغاز شد و چنین به نظر می‌رسد که برنامه این کشور بیش از برنامه روسیه موجب نگرانی غرب شده است. در آن زمان دولت چین اعلام کرد که این کشور قصد دارد ناوگانی از پهپادها درست مانند ناوگان آمریکا و حتی بزرگ‌تر از آن را ایجاد نماید. چینی‌ها برنامه عملی خود را آغاز کردند و در حال حاضر نیز برای تحقق این هدف به شدت تلاش می‌کنند. محصول تلاش‌های آنان نیز در بسیاری از حوزه‌های نظامی این کشور ارائه شده است. در حال حاضر، چین به صدها پهپاد مجهز است و برای مثال در سال ۲۰۱۱ میلادی این کشور ۲۸۰ پهپاد را تولید و عملیاتی کرد. علاوه بر این، چین عضو آن دسته از کشورهایی است که توانایی تولید پهپادهایی جنگی با قابلیت‌های حملاتی را در انحصار خود دارند.

■ تلاش چین برای دستیابی به اطلاعات و نرم‌افزارهای آمریکا ■

با این حال، چین برخلاف سایر کشورهایی که چنین پهپادهایی را تولید و عرضه می‌کنند، معاهدات مربوط به محدودیت در میزان فروش و کنترل فنّاوری‌های موشکی مانند موافقت‌نامه «رژیم کنترل فنّاوری موشکی» (MTCR) و یا توافقنامه «واسنار» (Wassenaar) را امضاء نکرده است. در نتیجه، ممکن است این پهپادها به دست خریداران مختلفی بیافتند و حتی این امکان وجود دارد که توازن قدرت در عرصه بین‌المللی تضعیف گردد. علاوه بر این، ممکن است کشورهایی که به دلایل ایدئولوژیک با خرید فن‌آوری از آمریکا و اسرائیل مخالف باشند، این فنّاوری را از طریق چین به دست آورند. بر طبق گزارش‌های موجود، هکرهای چینی در تلاش‌اند تا به سیستم اطلاعاتی آمریکا نفوذ کرده و نرم‌افزارها و فن‌آوری مربوط به پهپادها را به دست آورند چراکه این اطلاعات چین را قادر می‌سازد تا از برنامه‌های مشابه بهره‌مند شده و از آنها استفاده نماید. با این حال، رفتار و اقدامات چین تنها عامل نگران‌کننده در این زمینه نیستند. یکی دیگر از عواملی که موجب تضعیف توازن قدرت در سطح بین‌المللی خواهد شد، ورود کشورهای کوچک به عرصه ساخت و تولید پهپادهاست، عرصه‌ای که تاکنون تنها در انحصار کشورهایی با قدرت نظامی و صنعتی بسیار بالا بوده است.

■ ورود کشورهای کوچک به عرصه ساخت و تولید پهپادها ■

- کشورهای کوچک

تغییرات تکنولوژیکی ممکن است پای کشورهای کوچک را نیز به این عرصه باز کند. اگر در گذشته امتیاز استفاده از قابلیت‌های پهپادها (برای مقاصد نظامی و عملیاتی) تنها در انحصار کشورهای پیشرفته با صنایع نظامی بسیار توسعه یافته، ابرقدرت‌ها و متحدان آنها بوده است، روندهای کنونی نشان از تغییر در این زمینه دارند و به نظر می‌رسد که این تغییرات عمدتاً به واسطه کاهش هزینه‌های این فنّاوری به وجود آمده است. با این حال، این کشورها نیز در اواسط دهه اول قرن ۲۱ به جمع کشورهای دارنده و استفاده‌کننده از فن‌آوری پهپادی پیوستند. با آغاز دهه دوم تغییر دیگری نیز رخ داد. کشورهای کوچک به تنهایی دست به تولید پهپادها زدند و این فن‌آوری را توسعه دادند. این پدیده در نتیجه عوامل و فاکتورهایی چون کاهش هزینه‌ها، جهانی‌شدن، انتقال سریع و رایگان اطلاعات و همچنین سرقت اطلاعات و داده‌ها به وجود آمد.

■ یکی از برجسته‌ترین و خیره‌کننده‌ترین کشورهای فعال در حوزه فن‌آوری پهپادی ایران است ■

این روند تمامی کشورها و قاره‌های دنیا را تحت تأثیر قرار داد و امروزه، پهپادها عملاً در همه جا تولید می‌شوند. حتی دو کشور اتیوپی و نیجریه در آفریقا نیز به صورت رسمی از تولیدات خود در این زمینه پرده‌برداری کردند. کشورهای کلمبیا و ونزوئلا در آمریکای جنوبی، کشورهای آمریکای شمالی، اروپا، خاورمیانه و آسیا نیز در این زمینه بسیار فعال هستند. یکی از برجسته‌ترین و خیره‌کننده‌ترین کشورهای فعال در این زمینه ایران است. کشور ایران به عنوان یک ابرقدرت محسوب نمی‌شود و در سال‌های اخیر هم هدف تحریم‌های اقتصادی و نظامی بسیاری قرار گرفته است. با این وجود، این کشور در طول سال‌های اخیر از چندین پروژه و محصول خود در زمینه تولید پهپادها رونمایی کرده و پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه تولید پهپادهای پیشرفته داشته است.

■ ایران، برجسته‌ترین نمود تغییر در حوزه فن‌آوری پهپادی ■

ایران به تنهایی (و یا به عنوان مثال به همراه ونزوئلا) در حال توسعه انواع مختلفی از پهپادها از جمله پهپادهایی با قابلیت‌های اختفاء و جنگی است. اگر اظهارات این کشور حقیقت داشته باشد، باید ایران را برجسته‌ترین نمود تغییر در این حوزه دانست. تحریم‌های اقتصادی که تا پیش از این مانع از دستیابی به فن‌آوری پهپادها می‌شد اکنون دیگر نمی‌تواند مانع از دستیابی ایران به این فن‌آوری و حتی پهپادهای رزمی با محدوده پروازی ۲۰۰۰ کیلومتر شوند. توانایی‌های تکنولوژیکی، دانش بومی، تغییرات جهانی و احتمالاً فن‌آوری‌های سرقت شده همگی موجب شدند تا ایران بتواند تحریم‌های بین‌المللی را دور بزند. قطعاً پهپادهای جدید ایران با نخستین پهپاد ساخت این کشور به نام «ابابیل» تفاوت‌های بسیاری دارند. «ابابیل» یک پهپاد نسبتاً ساده تهاجمی و انفجاری بود که در دهه ۱۹۸۰ میلادی در خدمت نیروهای نظامی و ارتش قرار گرفت و هنوز هم تولید آن ادامه دارد.

■ دسترسی ساده و آسان نهادها و مؤسسات غیردولتی به پهپادها ■

این تغییرات منجر به گسترش بی‌سابقه‌ای در این حوزه شد. توانایی دستیابی به پهپادهای نظامی بیشتر به دلیل تولیدات غیرنظامی به منظور استفاده‌های آماتوری در حال تبدیل شدن به یک چالش عمده است. در شرایط کنونی، بسیاری از تولیدکنندگان در این حوزه حاضرند پهپادهای مجهز و پیشرفته خود را تنها در ازای چند صد دلار در اختیار خریداران قرار دهند. توانایی فن‌آوری‌های نظامی و غیرنظامی به منظور عبور از مرزها و توسعه این فن‌آوری‌ها در کشورهای معمولی موجب ایجاد محدودیت‌هایی شده است. در حال حاضر نظارت بر تعداد این پهپادها در بازارها و همچنین آگاهی از اینکه چه گروه‌هایی آنها را خریداری می‌کنند (مؤسسات و نهادهای دولتی و یا غیردولتی) بسیار دشوار است و با محدودیت‌های بسیاری روبرو است.

■ گسترش طیف کاربران استفاده‌کننده از فن‌آوری پهپادی ■

کاربران در حال تغییر

در حال حاضر بسیاری از کشورها نه‌تنها قادر به استفاده از این پهپادها هستند، بلکه از امکان تولید و فروش آنها بدون هیچ‌گونه محدودیت خاصی نیز برخوردارند و این حقیقت بدان معنی است که طیف کاربران این فن‌آوری گسترش یافته است. در حال حاضر در میان کاربران این فن‌آوری مؤسسات و نهادهای غیردولتی و سازمان‌های چریکی نیز دیده می‌شود. یکی از کاربران این فناوری سازمان حزب‌الله لبنان است. حزب‌الله لبنان یک سازمان متشکل از مسلمانان شیعه است که در لبنان فعالیت می‌کند و از بسیاری جهات متکی بر ایران است. در حال حاضر این سازمان در حدود ۲۰۰ پهپاد را در اختیار دارد که عمدتاً از سوی ایران تأمین شده‌اند و برای مقاصد مختلفی استفاده می‌شوند. تا چندی پیش، استفاده حزب‌الله لبنان از پهپادها تنها به اجرای عملیات‌ علیه اسرائیل محدود می‌شد و این اقدامات توسط پهپادهای حامل مواد انفجاری انجام می‌شد. با این حال، در طی سال گذشته مشخص شد که حزب‌الله نیز همانند سایر کشورهای دیگر از پهپادهای خود به منظور جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند.

■ تلاش حزب‌الله و حماس برای استفاده از فن‌آوری پهپادی■

چنین اقداماتی این سازمان را قادر می‌سازد تا از حملات احتمالی علیه اهداف و مواضع حزب‌الله در لبنان جلوگیری کند. به عنوان مثال، این سازمان با استفاده از فن‌آوری پهپادها توانست یک اقدام تروریستی در جهت انفجار خودروی بمب‌گذاری‌شده را شناسایی و این تلاش را خنثی نماید. حزب‌الله در سوریه نیز از پهپادهای خود در راستای کمک به دولت بشار اسد و سرکوب نیروهای شورشی استفاده کرد. اما حزب‌الله تنها سازمانی نیست که فن‌آوری پهپادها را برای مقاصد و استفاده عملیاتی به کار می‌برد. به عنوان مثال، سازمان حماس نیز تلاش می‌کند تا به توانایی‌هایی در این زمینه دست یابد و ضمن استقلال در زمینه گسترش این فن‌آوری، از این پهپادها برای مقاصد نظامی خود استفاده نماید. یکی از اقدامات این چنینی در سال ۲۰۱۲ میلادی توسط نیروهای اسرائیل شناسایی و پهپاد موردنظر به طور کامل نابود شد.

■ دسترسی آسان به پهپادها از طریق اینترنت و با قیمت‌های بسیار پایین ■

این دو نمونه نشان‌دهنده تلاش‌های بازیگران غیردولتی در راستای استفاده نظامی از سیستم و فن‌آوری بسیار پیچیده پهپادها هستند. شواهد دیگری نیز وجود دارند که نشان می‌دهند این گروه‌ها ابزارهای کوچک‌تر و بسیار ساده‌تری را در اختیار دارند که هر فرد دیگری نیز می‌تواند تنها با صرف چند صد دلار آنها را از طریق اینترنت خریداری نماید. پیش‌تر، دستیابی به فن‌آوری پهپادها مستلزم بودجه‌های بسیار زیادی بود و میزان استفاده از آنها نیز بسیار محدود بود. در حال حاضر، پهپادهایی با قابلیت‌های ضبط ویدئویی و ضبط صدا آن هم با قیمت‌های بسیار پایین در بازار موجود هستند و بدون آنکه در مورد نوع استفاده آن تحقیق و بررسی خاصی صورت بگیرد به بالاترین پیشنهاد فروخته می‌شوند.

■ شناسایی تهدیدات احتمالی و دفاع در برابر آنها به یک چالش عمده تبدیل شده است ■

تغییرات به وجود آمده در میان تولیدکنندگان و کاربران این فن‌آوری چالش بسیار مهمی را برای برخی کشورها به وجود آورده است، به‌خصوص کشورهایی که تلاش می‌کنند تا همچنان برتری خود را در حریم هوایی‌شان حفظ نمایند. در حال حاضر دفاع هوایی مبتنی بر چندین جنبه است و مهم‌ترین فاکتور در این زمینه ارزیابی تهدیدات اطلاعاتی است. با گسترش روزافزون این فن‌آوری و همچنین ورود بازیگران غیردولتی به این عرصه، شناسایی تهدیدات احتمالی و دفاع در برابر آنها به یک چالش عمده تبدیل شده و مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. یکی دیگر از چالش‌های موجود در زمینه دفاع از حریم هوایی یک کشور، ایجاد تعادل بین کاربرد حریم هوایی غیرنظامی و حفاظت و دفاع در برابر پهپادهای آسیب‌آور است. شناسایی و تشخیص هواپیما و یا یک ناو دشمن در حریم هوایی یک کشور خود امری بسیار دشوار و چالش‌انگیز است، و پهپادها نیز به واسطه اندازه کوچک، ارتفاع پایین و همچنین سطح مقطع راداری پایین خود چالش‌های بیشتری را به وجود آورده‌اند.

■ زمینه‌ها و کاربردهای غیرنظامی این فن‌آوری ■

- استفاده و کاربرد غیرنظامی

هیچ‌کس نمی‌تواند دستیابی گسترده به حوزه‌هایی چون پهپادها و رباتیک و کسب این فن‌آوری‌ها را نادیده بگیرد. بسیاری از شرکت‌ها پتانسیل‌های تجاری این حوزه را شناسایی کرده‌اند و گزارش‌های متعدد سال گذشته نشان می‌دهند که برنامه‌های آتی بیشتر بر کاربرد پهپادها در زمینه‌های غیرنظامی و هزاران هزار کاربرد غیرنظامی این فن‌آوری تمرکز دارند. کاربرد غیرنظامی پهپادها در مقایسه با کاربردهای نظامی این فن‌آوری بازار بسیار گسترده‌تری دارد و باید اذعان کرد که پتانسیل این بازارها بسیار عظیم و تا حد بسیار زیادی دست‌نخورده باقی مانده است. تحقیقات انجام‌شده از سوی یک گروه پژوهش‌های اقتصادی نشان می‌دهند که از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴ میلادی ارزش بازار این حوزه به رقمی حدود ۸۹ میلیارد دلار خواهد رسید. توانایی این بازار برای تحقق بخشیدن و دستیابی به چنین پتانسیلی تا حدی به قوانین و مقررات وابسته است.

■ میزان سودآوری فن‌آوری پهپادی برای کشورها ■

«انجمن سامانه‌های بین‌المللی مربوط به وسایل بدون سرنشین» (AUVSI) به عنوان یکی از سازمان‌های بزرگ و برجسته در زمینه فن‌آوری پهپادها در یکی از گزارش‌های رسمی خود ادعا کرده که جذب و همگون‌سازی پهپادها در سیستم هوایی آمریکا (یک روند طولانی، پیچیده و بسیار پرهزینه) به شیوه‌ای که بهره‌برداری غیرنظامی امن، منظم و قانونی پهپادها را میسر سازد، می‌تواند تنها در سه سال نخست سودی معادل ۱۳.۶ میلیارد دلار را برای اقتصاد آمریکا به همراه داشته باشد و در حدود ۷۰ هزار شغل جدید را نیز در این کشور ایجاد نماید. بر طبق گزارش منتشرشده از سوی این سازمان با گذشت هر روز و عدم آغاز و اجرای چنین طرحی، هزینه‌ای معادل ۲۷ میلیون دلار به اقتصاد آمریکا تحمیل می‌شود.

■ برخی از کاربردهای غیرنظامی فن‌آوری پهپادی ■

پهپادها کاربردهای غیرنظامی بشماری دارند. برخی از کاربردهای غیرنظامی این فن‌آوری عبارت‌اند از: نظارت و کنترل ترافیک و آب‌وهوا، جستجو و نجات، حفاظت از محیط زیست، آتش‌نشانی، تحقیقات، ارسال هوایی، کاربردهای مختلف در ارتباطات، مطبوعات و صنعت فیلم‌سازی. این‌ها تنها بخش کوچکی از کاربردهای پیش‌بینی‌شده برای این وسایل و فن‌آوری هستند (با این حال بزرگ‌ترین بازار کنونی بازار کشاورزی است) که می‌تواند در سال ۲۰۱۵ میلادی و تنها در آمریکا ارزشی معادل ۲ میلیارد دلار داشته باشد.

■ حضور پهپادها و خطرات بالقوه ناشی از این امر ■

به همین دلیل هیچ ملت و کشوری حاضر نیست از منافع بالقوه این بازار و مزایای سودآور کاربرد غیرنظامی پهپادها صرف‌نظر کند و به نظر می‌رسد مزایای استفاده از این پهپادها در زمینه‌های غیرنظامی در مقایسه با خطرات ذاتی این فن‌آوری بسیار برجسته‌تر است. با این حال، چنین عملیاتی کاملاً بدیهی و مبرهن نیست و کشورهای علاقه‌مند به این حوزه را با چالش‌های بسیار زیادی روبرو می‌کند. بر طبق گزارش منتشرشده از سوی «انجمن سامانه‌های بین‌المللی مربوط به وسایل بدون سرنشین» (AUVSI)، چندین پیش‌شرط اساسی در این زمینه وجود دارد که برجسته‌ترین آنها توسعه مقررات جدید (FAA) به منظور هماهنگی با پهپادها در حریم هوایی ملی است. این خطرات در کشورهای مختلف متفاوت است و با توجه به کشور تغییر می‌کنند. به عنوان مثال، حریم هوایی آمریکا به راحتی با حضور پهپادها تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که در اسرائیل شرایط متفاوت است و اسرائیل باید از خود در برابر موشک‌ها و خمپاره‌هایی که به سوی حریم هوایی این کشور شلیک می‌شوند محافظت و دفاع کند، بنابراین حضور پهپادها ممکن است مانع از توانایی‌های دفاعی هوایی شوند.

■ نمونه‌ای از کاربرد غیرنظامی و استفاده تجاری از پهپادها ■

جدیدترین مثال در مورد برنامه‌های غیرنظامی و استفاده تجاری از پهپادها طرح جدید کمپانی آمازون (Amazon) است. این کمپانی بزرگ اخیراً اعلام کرده که قصد دارد محصولات و کالاهای خریداری‌شده کاربران را با بالاترین سرعت و از طریق ناوگان پهپادی ارسال نماید. شرکت آمازون برای عملیاتی کردن این طرح نیازمند پیشرفت‌های تکنولوژیکی بیشتری است اما این بدان معنا نیست که موانع تکنولوژیکی می‌توانند مانع از تحقق جاه‌طلبی‌های این شرکت شوند. برعکس به نظر می‌رسد قوانین و مقرراتی که استفاده از پهپادها را با محدودیت‌هایی روبرو کرده‌اند، خود مانع بسیار قابل‌توجهی در این زمینه محسوب می‌شوند.

■ تدوین قوانین و مقررات در زمینه فن‌آوری پهپادی امری دشوار است ■

علاوه بر این، از آنجایی که آمازون تنها شرکتی است که به دنبال استفاده از پهپادها است و با توجه به این که پیش از استفاده متداول از این پهپادها در هرگونه حریم هوایی قوانین و مقررات بسیار پیچیده‌ای لازم است، بنابراین تدوین قوانین و مقررات در این زمینه و اجرای آنها بسیار دشوار خواهد بود. تنظیم و ساماندهی این امور در کشورهای دموکراتیک جهان مانند اسرائیل، آمریکا، کشورهای اروپایی و سایر کشورهای توسعه‌یافته مستلزم یک فرآیند بسیار طولانی است. به منظور سامان‌دهی این حوزه مؤلفه‌هایی چون فرآیندهای فکری، قوانین و مقررات، ایجاد اشتغال، آموزش نیروی انسانی و غیره لازم و ضروری هستند. چنین فرآیندهایی ممکن است در هر نقطه‌ای از جهان از چند ماه (حداقل) تا چند سال به طول بینجامند و این زمان به فاکتورهایی چون گستره و محدوده قوانین و مقررات و همچنین میزان منابع و بودجه اختصاص داده شده برای این منظور بستگی دارد. کشورهایی که به دنبال استفاده پهپادها برای مصارف و کاربردهای غیرنظامی هستند باید چندین نکته را مد نظر داشته باشند. این موارد و نکات در سه دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند که در ادامه به آنها اشاره شده است.

■ نکاتی که به منظور استفاده غیرنظامی آر پهپادها باید در نظر داشت ■

۱. ایمنی: مواردی چون میزان اطمینان به این پهپادها، جداسازی حریم‌های هوایی و مسیرها به منظور جلوگیری از برخورد میان پهپادها و در نهایت جلوگیری از صدمه و آسیب به مردم، حیوانات، ساختمان‌ها و اشیاء.

۲. امنیت: (IFF) که عبارت است از: شناسایی (Identification)، دوست (Friend) و دشمن (Foe)، دفاع مناسب در برابر حملات سایبری و ورود غیرقانونی به سیستم‌ها (با هدف ایجاد اختلال در پرواز این پهپادها)، حفظ اولویت‌های هوایی برای پهپادهای نظامی و امنیت داخلی در موقعیت‌های روزمره و شرایط اضطراری، حفظ اولویت‌ها هوایی برای پهپادها و وسایل نقلیه نظامی و همچنین وسایل نقلیه حمل کالا یا مسافران، جلوگیری از استفاده بدخواهانه و مجرمانه.

۳. استفاده بهینه از فضای هوایی: حفظ حریم خصوصی و کیفیت زندگی (مانند کاهش سروصدا و تأثیرات زیست‌محیطی دیگر که ممکن است در نتیجه عملکرد پهپادها به وجود آیند).

■ به تهدیدات و چالش‌های ناشی از پهپادها توجه چندانی نشده است■

فقدان سیاست و راه‌حل‌های تکنولوژیکی

به نظر می‌رسد تحولات و پیشرفت‌های ایجادشده در زمینه فن‌آوری پهپادها و همچنین تأثیرات احتمالی آنها بر تهدیدات و چالش‌های موجود در حریم هوایی در دو دهه گذشته چندان مورد بررسی قرار نگرفته‌اند و از سوی دیگر نیز تاکنون هیچ‌گونه سیاست مناسبی به منظور آماده‌سازی در سطوح فن‌آوری، قانونی و یا قانون‌گذاری اتخاذ و اجرائی نشده است. این ادعا که پیش‌بینی تغییر و ایجاد آمادگی برای آن ممکن بود، ریشه در این واقعیت داشت که دکترین نیروهای نظامی آمریکا منابعی را به منظور توسعه پهپادها برای مقاصد نظامی و همچنین عملیات‌های اضافی مورد نیاز دارا بود. به عنوان بخشی از این برنامه، آمریکا یک دهه پیش می‌توانست پتانسیل‌های این حوزه را به دقت ارزیابی کند، آنها را ارتقاء داده و با (FCS) و (BTCM) هماهنگ سازد. اگرچه تمامی این موارد به طور کامل محقق نشدند و در طول سال‌ها نیز دستخوش تغییرات بسیاری شدند، اما با این حال در این زمینه بسیار مؤثر بوده و شامل منابعی در مورد طیف وسیعی از موضوعات می‌شدند، اطلاعاتی که برای همانندسازی و استفاده از این وسایل و پهپادها بسیار لازم و ضروری بودند.

■ اکثر کشورهای دنیا برای مقابله با تهدیدات ناشی از پهپادها از آمادگی لازم برخوردار نیستند ■

عدم آمادگی عمومی و کلی در این زمینه به وضعیتی منجر شده است که در آن کشورها برای مقابله و رویارویی با تغییرات کنونی، هیچ راه‌حل تکنولوژیکی، قانونی و یا نظام‌مندی را اتخاذ نکرده‌اند. از منظر دفاع در برابر حملات احتمالی پهپادهای کشورهای متخاصم، نهادها و سازمان‌های غیردولتی (مانند سازمان‌های تروریستی) و یا گروه‌های جنایی، در حال حاضر راه‌حل‌های معدودی وجود دارند که پوشش کافی را نیز فراهم نمی‌آورند. یکی از این موارد راه‌حل آمریکا در این زمینه است. این کشور با استقرار توپ‌های لیزری الکتریسیته در کشتی‌های مستقر خود در منطقه خلیج فارس، قصد دارد از خود در برابر تهدیدات ناشی از پهپادهای ایرانی دفاع کند. در مورد دفاع و حفاظت از مناطق گسترده‌تر نیز کشورهای همچون اسرائیل آموزش‌های ویژه‌ای را به منظور شناسایی و انهدام کامل پهپادها را برای خلبانان هواپیماهای جنگنده خود فراهم آورده است.

■ نیاز مبرم کشورها برای دست‌یابی به سامانه‌های جدید شناسایی و رهگیری پهپادها ■

راه‌حل‌های آمریکا و اسرائیل در این زمینه بیشتر به خاطر هزینه بالای آنها و همچنین خطرات و تهدیدات ذاتی‌شان مشکل‌ساز قلمداد می‌شوند. علاوه بر این، تنها شرط لازم برای انهدام پهپادهای کشور متخاصم داشتن سلاح نیست. عواملی چون توانایی شناسایی پهپاد، تعیین اینکه آیا این پهپادها به یک کشور دوست متعلق هستند و یا یک کشور دشمن و فاصله کافی و زمان لازم برای پاسخ و عکس‌العمل (مانند جت‌های جنگنده که به چند دقیقه زمان نیاز دارند) همگی ضروری بوده و از اهمیت بسزایی برخوردارند. در حال حاضر، ما با کمبود سامانه‌های تکنولوژیکی کافی و نیروی انسانی آموزش‌دیده برای راه‌اندازی و کار با این سیستم‌ها مواجه هستیم. وجود این سیستم‌ها ما را قادر می‌سازد تا ورود پهپادها به حریم هوایی و همچنین عملیات‌های این پهپادها را شناسایی کنیم. همچنین سامانه‌های تشخیص پهپادهای کشورهای دوست از کشورهای دشمن نیز بسیار محدود و ناکافی هستند.

■ ایجاد قوانین و مقررات و ارائه مجوز برای بهره‌برداری غیرنظامی از پهپادها ■

سامانه‌های راداری فعلی در شناسایی پهپادهای کوچک‌تر با قابلیت پرواز در ارتفاعات کم (تقریباً بسیاری از پهپادهای نظامی و تمامی پهپادهای غیرنظامی موجود در اینترنت از این نوع هستند) با مشکل مواجه هستند. ممکن است برخی تصور کنند که کمبود سامانه‌های مناسب نیز یکی از عواملی است که موجب می‌شود پهپادهای غیرنظامی به راحتی فعالیت کرده و شناسایی آنها با مشکل روبرو شود. شناسایی و تعقیب این پهپادها نیز همانند شناسایی و تعقیب هواپیماهای سرنشین‌دار بسیار دشوار است. ایجاد قوانین و مقررات و ارائه مجوز برای بهره‌برداری غیرنظامی از پهپادها در مقایسه با پیشرفت‌های تکنولوژیکی از سرعت پایین‌تری برخوردار است و این امر موجب ایجاد نارضایتی در میان شرکت‌های غیرنظامی و حتی منجر به شکایت‌های متعدد علیه مقامات شده است. از سوی دیگر تلاش‌ها به منظور دور زدن مقامات و توسل به سایرین برای چنین کاربردهایی افزایش می‌یابد و تمامی این موارد به نوبه خود منجر به ایجاد خطرات بزرگ‌تری خواهند شد.

■ عدم آمادگی پیشرفته‌ترین کشورهای جهان برای مقابله با تهدیدات ناشی از پهپادها■

شواهد و مدارک بسیار زیادی وجود دارند که خود نشان‌دهنده پیچیدگی و برجستگی چنین خطراتی هستند. فیلمی که در آغاز سال ۲۰۱۴ میلادی توسط دوربین‌های تلویزیونی آلمان گرفته شد تنها یکی از این موارد است. در این فیلم «آنگلا مرکل»، صدراعظم آلمان در حال سخنرانی است که یک پهپاد بسیار کوچک در فاصله دو متری از بالای سر وی ظاهر می‌شود. به نظر می‌رسد این مدل پهپاد را بتوان با صرف تنها چند صد دلار به آسانی از اینترنت خریداری کرد. این حادثه در ظاهر تنها موجب لبخندی بر روی صورت صدراعظم آلمان شد اما در واقع نشان از این حقیقت داشت که در حال حاضر بدون هیچ‌گونه مجوزی از این پهپادها استفاده و بهره‌برداری می‌شود و حتی پیشرفته‌ترین کشورهای جهان نیز برای مقابله با چنین تهدیداتی از آمادگی‌های لازم و کافی برخوردار نیستند.

■ الزامات و پیش‌شرط‌های قانونی در زمینه استفاده از پهپادها ■

الزامات و پیش‌نیازهای قانونی

مفروضات اساسی برای تدوین سیاست‌ها در این زمینه عبارت‌اند از:

۱. وجود تجارت آزاد و دشواری‌های کنونی برای اعمال محدودیت بر این تجارت همگی در نتیجه فقدان کامل محدودیت‌های فعلی به وجود آمده‌اند و در درجه اول به کشورهایی آسیب می‌رساند که معاهدات و توافقنامه‌های موجود در این زمینه را امضاء کرده‌اند. در مقابل، کشورهایی که نسبت به این توافقنامه‌ها متعهد نیستند و در طول سال‌های اخیر نیز به توانایی تولید پهپادها دست یافته‌اند از شرایط کنونی بیشترین استفاده را می‌برند و درست در جهت خلاف مقاصد اولیه این معاهدات عمل می‌کنند.

۲. پذیرش تکثیر گسترده پهپادها و همچنین دشواری در همگام بودن با این روند رو به رشد موجب می‌شود تا پهپادهای بیشتری از طریق نهادهای غیردولتی تولید و خریداری شوند و این پهپادها برای اقدامات و عملیات‌هایی چون عملیات‌های جاسوسی، انفجاری و موارد دیگر مورد استفاده قرار گیرند.

۳. تحت شرایط فعلی توانایی خرید، تولید و یا راه‌اندازی پهپادهای پیچیده و پیشرفته‌تر توسط سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی به طرز روزافزونی در حال افزایش است. تأثیرات موارد قبلی بر سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی، سایر کشورها و همچنین جامعه بین‌المللی را با خطرات بالقوه‌ای مواجه می‌کند.

۴. پتانسیل‌های اقتصادی بالقوه‌ای به صورت ذاتی در عملیات‌های غیرنظامی و تجاری وجود دارد. این پتانسیل‌های گسترده سؤالی را در ذهن ایجاد می‌کند و آن این است که کشورها چه زمانی چنین عملیات‌هایی را از لحاظ قانونی مورد تأیید قرار می‌دهند؟ به نظر می‌رسد هیچ کشوری نمی‌خواهد از سایرین عقب بماند. هر نهادی (کشورها و یا شرکت‌های عرضه‌کننده راه‌حل، محصولات و خدمات) که بتواند به موقع خود را آماده کند، به احتمال زیاد سود و منفعت بسیار زیادی را عاید خود خواهد کرد.

■ پیشنهاد‌های عنوان‌شده در راستای مقابله با این تهدیدات بالقوه ■

پیشنهادات

با توجه به نیاز مبرم به منظور مقابله با واقعیت جدید ناشی از گسترش فن‌آوری پهپادها و همچنین تمایل به استفاده از این پهپادها در امور غیرنظامی، لازم است تا سامانه‌های جدیدی با قابلیت‌های شناسایی، موقعیت‌یابی و بازیابی فاصله تولید شوند. همزمان با این امر، کشورها، شرکت‌های تجاری و ارتش‌ها نیز باید تلاش کنند تا از طریق تغییر و یا توسعه فن‌آوری‌های موجود و در دسترس خود، با استفاده از پهپادها برای مقاصد جنگی و یا جنایی مقابله کنند. علاوه بر این، ارتش‌ها باید دکترین و روش‌های جدیدی را به منظور مقابله با تهدیدات هوایی اتخاذ کرده، نیروهای انسانی ماهر و کارآزموده‌ای را برای انجام این کار تربیت نمایند و در نهایت ابزار و فن‌آوری‌های مورد نیاز و مناسب را فراهم آورند.

■ تدوین قوانین و مقررات در این زمینه و همکاری‌های بین‌المللی ضروری است ■

علاوه بر این، لازم است در سطوح داخلی و بین‌المللی نیز اقداماتی ترتیب داده شوند و قوانین و مقرراتی نیز در این زمینه به تصویب برسد، قوانینی که میزان متعارفی از کاربرد پهپادها برای مقاصد غیرنظامی (و یا مقاصد تجاری) را تعیین می‌کند. برای این منظور، تمامی‌کشورها باید در زمینه ایجاد و تدوین قوانین و مقررات بین‌المللی در این حوزه با یکدیگر همکاری کرده، استانداردهای ایمنی یکسانی را تعریف کنند، عملیات‌های پهپادی در حریم هوایی بین‌المللی را تنظیم کرده و از تولید و تکثیر پهپادهایی که پتانسیل بسیار بالایی برای تبدیل شدن به یک تهدید عمده را دارند ممانعت به عمل آورند. اتخاذ و اجرای این پیشنهادات می‌توانند مقابله با تهدیدات و خطرات ذاتی در این روندها را تسهیل کرده و مزایای فراوانی را با خود به همراه داشته باشد.

■ گسترش روزافزون استفاده از پهپادها و پیامدهای این امر ■

- نتیجه‌گیری

در طی چند دهه گذشته روند استفاده از پهپادها به سرعت گسترش یافته است. با این حال، کاربری این فن‌آوری در سال‌های اخیر تغییر کرده است و کشورهای بسیار کوچک و سازمان‌ها و نهادهای غیردولتی نیز توانسته‌اند به این عرصه ورود پیدا کنند. در طی چند سال آینده نیز شاهد آن خواهیم بود که کاربری این پهپادها به طور کلی تغییر خواهد کرد و از این فن‌آوری در بسیار از حوزه‌های غیرنظامی استفاده خواهد شد. پیش‌بینی‌های اقتصادی و کاربردهای فراوان پهپادها در بازار غیرنظامی، علیرغم وجود خطرات این پهپادها، موجب افزایش گسترده پهپادها خواهد شد. ترکیبی از عواملی چون گسترش روزافزون این فن‌آوری و تعداد پهپادها، استفاده و کاربردهای نظامی، کاربردهای تروریستی و همچنین کاربردهای گسترده غیرنظامی این پهپادها در آینده، عرصه پیچیده‌ای را در زمینه حریم هوایی ایجاد خواهد کرد که خود مستلزم درک عمیق نسبت به این موضوع و تجزیه‌وتحلیل‌هایی به منظور ایجاد راه‌حل در زمینه‌های نظامی و غیرنظامی است.

■ بهره‌برداری حداکثری در این زمینه و کاهش خطرات ناشی از پهپادها ■

کشورهایی که به دنبال بهره‌برداری بیشتر در این زمینه و کاهش خطرات ناشی از گسترش و پیشرفت در این زمینه هستند باید قوانین و مقررات خاصی را مد نظر قرار دهند و سیستم‌ها و راهکارهای جدیدی را ایجاد و آنها را به کار بندند. اما این فرآیند به خصوص در کشورهای دموکراتیک با بوروکراسی سازمان‌یافته فرآیندی بسیار طولانی و زمان‌بر خواهد بود. در راستای اعمال بهترین و کارآمدترین راهکارها در این زمینه لازم است کشورها در زمینه ایجاد قوانین و مقررات بین‌المللی و همچنین تعیین استاندارهای این حوزه با یکدیگر همکاری و مشارکت داشته باشند. کشورها، ارتش‌ها و شرکت‌های تجاری که این چالش‌های پیچیده را به طور کامل درک کرده و راه‌حل‌های تکنولوژیکی خاصی را ایجاد و اتخاذ نموده‌اند می‌توانند از مزایای اقتصادی حاصل بیشترین بهره‌برداری را انجام داده و در عین حال میزان خطرات و تهدیدات ذاتی این تغییر روندها را به کم‌ترین میزان ممکن برسانند.