این متن سوم کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته و این در حالی است که رد شدن برخی از حساس‌ترین خط قرمزهای کشور بواسطه همین سند انجام می‌شود. به گزارش «یک بیست» بازجویی از دانشمندان هسته‌ای و نیز بازرسی از مراکز نظامی حساس کشور از جمله تعهدات ایران در این توافق است.

غالباً تصور می‌شود که توافق ایران با آژانس توافقی مستقل از برجام نیست و اگر ایران برجام را نپذیرد خود به خود توافق با آژانس را نیز نپذیرفته اما شواهد موجود در متن توافقات نشان دهنده این است که توافق با آژانس توافقی کاملاً مستقل است که از روزی که اعلام شده لازم الاجرا در نظر گرفته شده است و همکنون نیز در دوره اجرای آن قرار داریم! این در حالی است که این توافق از هیچ یک از مجاری قانونی، یعنی شورای عالی امنیت ملی و یا مجلس شورای اسلامی گذر نکرده است اما دولت عملاً در حال اجرای آن است [۱].

مطابق پارگراف شماره ۱۴ برجام (+) ایران باید تمامی تعهدات خود در توافقش با آژانس را تا تاریخ ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر ۹۴) -شامل در اختیار گذاشتن دانشمندان و مکان‌های حساس نظامی- انجام داده باشد و آژانس در تاریخ ۲۳ آذر گزارش خود را در رابطه با عمل ایران به تعهداتش به شورای حکام ارائه خواهد داد:

    ایران «نقشه راه برای رفع ابهام از مسائل مورد اختلاف حال و گذشته» مورد توافق با آژانس، شامل ترتیباتی برای پرداختن به مسائل مورد نگرانی حال و گذشته‏ ی مربوط به برنامه هسته ای‏ ایران مندرج در ضمیمه گزارش مورخ ۸ نوامبر ۲۰۱۱ آژانس (GOV/2011/65)، را کاملا اجرا خواهد نمود. اجرای کامل فعالیت هایی که ایران بر اساس این نقشه راه برعهده می گیرد تا ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵ تکمیل خواهد شد و متعاقبا مدیرکل تا ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ ارزیابی نهایی خود پیرامون «حل و فصل تمامی مسائل اختلافی باقی مانده‏ ی گذشته و حال» را به شورای حکام ارائه خواهد نمود…

و این یعنی ایران باید تا ۲۳ مهر تمامی تعهدات خود در این نقشه راه را انجام داده باشد. از سوی دیگر مشاهده می‌کنیم که به نحو عجیبی تاریخ اتمام اجرای تعهدات ایران پیش از سر رسید تاریخ امضای نهایی توافق (برجام) است! یعنی ایران حتی قبل از اینکه برجام به صورت قطعی مورد توافق طرفین قرار بگیرد باید تعهدات خود با آژانس را انجام داده باشد. این مسأله عملاً به این معنی است که امریکا ابتدا توانایی دولت ایران در رد کردن خطوط قرمز صریح نظام در زمینه ممنوعیت بازرسی و بازجویی را می‌آزماید و تنها در صورت واگذاری پیشاپیش این امتیازات سنگین و جلب رضایت امریکا توافق به مرحله اجرا درخواهد آمد.

در این باره در پیوست شماره ۵ برجام در بند ب پاراگراف شماره ۶ می‌خوانیم:

    «روز تصویب»، ۹۰ روز پس از تائید این برجام از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد از طریق قطعنامه ای که در بالا بدان اشاره شد یا در تاریخی زودتر از آن از طریق موافقت متقابل همه مشارکت کنندگان برجام خواهد بود و در این تاریخ این برجام واجد اثر خواهد شد.

قطعنامه شورای امنیت روز ۲۹ تیر تصویب شده است و ۹۰ روز بعد از آن یعنی ۲۶ مهرماه ۹۴ روز تصویب برجام محسوب می‌شود. این تاریخ حتی بعد از تاریخ انجام تعهدات ایران در متن نقشه راه توافق شده با آژانس است. در نتیجه حتی پیش از قطعی شدن برجام برای طرفین، ایران باید تعهدات خود در توافقش با آژانس را به صورتی مستقل و موازی با روند تصویب برجام انجام بدهد. در نتیجه حتی اگر ایران برجام را تصویب نکند به این تعهدات فوق‌العاده مهم قبلاً عمل کرده و امتیازات بسیار سنگینی را واگذار نموده است. به این ترتیب توافق با آژانس را باید توافقی کاملاً مستقل و مجزا از برجام و از قطعنامه شورای امنیت در نظر گرفت.

این در حالی است که هرگونه تعهد بین‌المللی که دولت ایران می‌پذیرد مطابق قانون اساسی یا باید از طریق مصوبه شورای عالی امنیت ملی و امضای رهبر انقلاب قانونی شود و یا با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأییدیه شورای نگهبان مشروعیت حقوقی پیدا می‌کند و این توافق در حالی اجرا می‌شود که هیچ یک از این مسیرهای قانونی را طی نکرده است. تأکیدات رهبر انقلاب بر لزوم طی شدن مسیر قانونی برای توافقات صورت گرفته در وین، لزوم طی شدن این مسیرهای قانونی را جدی‌تر نیز می‌نماید و نباید به واسطه انتشار متن‌های گسترده توافقاتی تا این حد مهم از چشم مسئولین پنهان بماند و صرف رد کردن برجام مشکلی را در این زمینه رفع نخواهد کرد.

جالب اینجاست که علی‌رغم پذیرش این تعهدات سنگین و اجرای کامل آن پیش از روز امضای توافق و بدون طی روال قانونی در داخل کشور، در پایان اجرای تعهدات، آژانس تنها باید گزارشی در رابطه با اقدامات شفاف‌ساز ایران ارائه کند و هیچ الزامی برای بستن موضوعات از سوی آژانس وجود ندارد. در پاراگراف شماره ۱۴ برجام (که در بالا آورده شده است) و بند ۸ «نقشه راه»، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی تنها متعهد شده است که پس از پایان اجرای کامل اقدامات ایران، «ارزیابی نهایی» یا "final assessment” خود را ارائه دهد. در نتیجه الزامی برای آژانس وجود ندارد که نسبت به صلح‌آمیز بودن و صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای ایران ابراز اطمینان کند و کماکان پرونده «مسائل حل نشده» بین ایران و آژانس باز باقی خواهد ماند.

قابل ذکر است که علاوه بر پذیرش و اجرای این تعهدات در «نقشه راه»، بازرسی‌های گسترده مطابق ساز و کارهای سخت‌گیرانه طراحی شده در برجام سال‌های سال ادامه خواهد داشت که توضیح آن فرصتی جداگانه می‌طلبد.

پی‌نوشت:

[۱] علی اکبر صالحی در خبری که طی آن پذیرش بازرسی از پایگاه نظامی پارچین را اعلام نمود اظهار داشت که شورای عالی امنیت ملی از این بازرسی «با خبر» است. این بدان معناست که این توافق در شورای عالی امنیت ملی حتی تصویب هم نشده و حتی اگر تصویب شده بود مطابق استفساریه شورای نگهبان از بند مربوطه در قانون اساسی، مصوبات شورای عالی امنیت ملی بدون تأیید رهبری انقلاب، حالت قانونی نداشته و قابل اجرا نیستند و «با خبر» بودن شورای عالی امنیت ملی هیچگونه وجاهت قانونی برای اجرای این معاهده ایجاد نمی‌کند.