به گزارش شبکه خبری هزاره سوم آمریکایی ها تقریبا در هر سخنرانی که درباره آینده برنامه هسته ای ایران انجام داده اند، موضوع آب سنگین اراک را پیش کشیدند. به عنوان نمونه جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا روز ۱۰ فروردین در سنا گفته است: «این یک اصل قطعی است که ایران به یک راکتور آب سنگین تمام عیارنیاز ندارد». علاوه بر جان کری، وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه آمریکا نیز تاکنون بارها بر تعطیلی آب سنگین اراک و یا یافتن راهی برای از دسترس خارج کردن این راکتور از چرخه تولید برای زمانی طولانی سخن گفته است.

برخلاف آنچه در رسانه ها منعکس گردیده، از جملات فوق بر می آید که مساله اصلی تعطیل شدن اراک و حتی تبدیل شدن آن به آب سبک نمی باشد، چرا که خیلی واضح است چنین اتفاقی با واکنش های تند مردم مواجه گردیده و به نحوی صریح عبور از خط قرمز ها محسوب می گردد. سخنان فوق به صورت کاملا روشنی نشان می دهد که آمریکایی ها با راکتور آب سنگین غیر تمام عیار مشکلی ندارند! لذا مهم ترین عنصری که باید با دقت بیشتری در این زمنیه دنبال نمود، تغییر ماهیت نرم و خاموش این راکتور می باشد.

اظهارات آقای صالحی همین پیش بینی ها را تایید می نماید. وی در برنامه “من طهران” شبکه العالم، در خصوص نیروگاه آب سنگین اراک گفت:

قرار بر این شده که با باز طراحی قلب رآکتور اراک، سوخت آن را از طبیعی به سوخت غنی شده تبدیل کنیم که میزان غنای این سوخت بین چهار تا پنج درصد است و ما در حال انجام محاسبات در این زمینه هستیم. … جزییات مطرح شده به اطلاع گروه ۱+۵ رسیده و آنها نیز موافقند چون نگرانی آنها درخصوص پلوتونیوم بود و ما این مشکل را به این شیوه حل کردیم و از این پیشنهاد ایران استقبال کردند!

رییس جمهور نیز در آخرین گفت و گوی تلویزیونی خود با لحنی مفتخرانه پیرامون این موضوع می گوید:

در اینکه در نطنز باید غنی سازی شود، در اینکه فردو مرکزی هست برای ایران، در اینکه در اراک نیروگاه میخواهیم بحثی نیست؛ حالا اینکه چگونه باشد داریم بحث می کنیم. هیچکس دنبال این نیست که بگوید ایران غنی سازی نکند؛ این بحث فراموش و حذف شده است. در اینکه ایران نیروگاه برای رادیو دارو داشته باشد کسی بحث ندارد. حتی اینکه ایران از سایر تکنولوژی های مدرن هسته ای باید استفاده کند کسی شک ندارد.

خیلی ساده نباید از کنار این جملات مبهم عبور نمود، در حالی رییس جهمور به داشتن نیروگاه در اراک افتخار می نماید که مشخص نیست منظور از داشتن نیروگاه، داشتن ساختمان نیروگاه و تغییر ماهیت یافته کارکرد آن است یا نیروگاهی با هویت اصلی؟

این خطرناک است که ایران سناریوهایی را بپذیرد که ظاهر کار را حفظ می‌کند اما در عمل به معنی تعطیلی کامل یا تقریبا کامل تاسیسات است. برای توضیح بیشتر لازم است بیان شود که تولید پولوتیونیم، تولید رادیو ایزوتوپ صنعتی و دارویی، تحقیقات در زمینه پولوتونیم و رادیوایزوتوپ ها و تولید برق، چهار عملی است که راکتور اراک انجام می‌دهد و اگر این امور توسط راکتور اراک صورت نگیرد یعنی عملاً این واحد تعطیل شده است. به گفته کارشناسان هرگونه کاهش قدرت راکتور یا اعمال تغییرات دیگر ۳ کارکرد اول را تعطیل می‌کند و صرفا کارکرد آخر که کم اهمیت‌ترین کارکرد راکتور اراک است باقی خواهد ماند. با توجه به اینکه تیم مذاکره‌کننده ایرانی تغییر طراحی در راکتور اراک را به عنوان بخشی از پیشنهادش در مذاکرات با کشورهای ۱+۵ مطرح کرده است؛ با این پیشنهاد:

• ابتدا به ساکن راکتور اراک تا زمان بازطراحی باید تعطیل شود.
• از آن مهم تر اینکه چون این باز طراحی در دنیا جدید است معلوم نیست که چه زمانی به پایان برسد، کمااینکه پس از انقلاب با رها کردن طراحی و ساخت نیروگاه بوشهر توسط آلمان‌ها، تغییر طراحی آن توسط روس‌ها ۲۰ سال  به طول انجامید.
• با فرض اینکه این بازطراحی با موفقیت انجام و راکتور راه اندازی شود، طبق پیشنهادی که ایران داده و رئیس سازمان انرژی اتمی آن را مطرح کرده است، تولید پولوتونیم در این راکتور۸۰ درصد کاهش پیدا می‌کند
• و با توجه به اینکه بعضی رادیو ایزوتوپ ها تنها در اراک تولید می شود و در راکتور آب سبک امکان تولید ندارد،حدود نیمی از رادیوایزوتوپ‌ها نیز دیگر نمی‌تواند تولید شود.

متاسفانه در متن ضعیف توافقنامه ژنو و در قسمت «عناصر گام نهایی راه حل جامع» نیز درباره راکتور اراک آمده است: به رفع کامل نگرانی های مربوط به راکتور اراک، که توسط آژانس با نام IR40 شناخته می­شود، مبادرت ورزد؛ عدم بازفرآوری یا عدم ساخت تأسیساتی که توانایی بازفرآوری داشته باشد.

با این اوصاف به نظر می‌رسد پیشنهاد بازطراحی راکتور اراک به منظور حفظ این تاسیسات در ظاهر و تعطیل کردن آن در عمل باشد و اینکه عنوان این تاسیسات «آب سنگین» باشد یا «آب سبک» تفاوت چندانی ندارد، البته ظاهر امر حاکیست طرف مقابل به این بازطراحی نیز رضایت ندارد و این تازه قدم اول می باشد و با استناد به متن توافق ژنو که در آن گفته شده در مرحله گام نهایی «نگرانی‌های مربوط به راکتور اراک به طور کامل برطرف شود» خواستار عقب نشینی‌های بیشتر در این مورد است، کما اینکه جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در سخنانی می گوید:

ما به ایران هرگز اجازه نخواهیم داد که نیروگاه اراک را راه اندازی کند.