«می خوای جای کدوم شخصیت باشی؟۱-فامیل دور،۲- ببعی . ارسال گزینه به ...»، «حال تو رو من می دونم بذار بگم تا شب چه اتفاقی برات می‌افته! ارسال ... به ...، هر پیام ۷۵ تومان»،«برای اینکه بتونی در زندگی بی نظیر باشی !ارسال ... به ...،هر پیام ۱۵۰۰ تومان»،«جک جدید داریم، جک های خنده دار و خفن، شما جنبه دارین؟ ۳ رو بفرست و بخند. هر پیام ۷۵ تومان»،«کدام جمله را از زبان مالک بیمارستان شنیده‌اید؟۱- آقایون داداشام، اینجی کلش واس ماس! ۲-وردار تموم شه بره. ارسال عدد مورد نظر به ... با جوایز ارزنده»

در این پیام‌ها از لحاظ فرم و مدل نوشتاری از شیوه‌های مختلف مهندسی اجتماعی بهره برده شده تا ارتباطی صمیمی با مخاطب برقرار کرده و وی را به پاسخگویی تشویق کنند.

در این میان نیز انواع و اقسام سوالات عجیب و پیشنهادات دور از ذهن نیز مطرح می‌شود، جملاتی که هر یک از آنها به نوعی جای تعجب دارد و در موارد متعدد سوالاتی بسیار بی پایه و اساس یا ساده و بدیهی را طرح می‌کند تا به هر شکل ممکن مخاطب را به پاسخگویی تحریک کنند. به عنوان مثال مشترکان اپراتورها طی ماه های اخیر پیامکهایی با این مضامین را دریافت کرده‌اند:

«بهترین دوران مدرسه کدام بود؟۱- دبستان،۲-راهنمایی،۳-دبیرستان. شرکت در قرعه کشی آپارتمان در کیش و کارتهای هدیه با ارسال گزینه موردنظر به ...»،«۲۰ هزار شارژ هزاری برای کسایی که زود جواب بدن! شارژتو از کجا می خری؟۱-دکه روزنامه فروشی،۲-اینترنتی،جواب رو بفرست به ... . برو تو قرعه کشی خودرو ام وی ام ۱۱۰،گوشی،جوایزه نقدی و دهها میلیون شارژ»،«سلطان واقعی جنگل کیه؟۱-شیر نر،۲-شیر ماده. دو عدد گوشی آیفون ۶، جایزه پاسخ صحیح.»

حال فارغ از اینکه به جوایز وعده داده شده در این پیامکها تا چه اندازه جامه عمل پوشانده می‌شود، بحث دیگر آن است که آیا برای شرکت‌های ارسال کننده پیامک انبوه چنین حقی وجود دارد که به بهانه کسب سود هر نوع پیامی را ارسال کنند؟ به عبارت دیگر آیا این روند درستی است که عده‌ای تنها برای کسب منافع مادی جامعه را این چنین به سمت سطحی نگری دعوت کنند؟!

مزاحمت هایی که پایان ندارد/چه کسی مسئول است؟

از سوی دیگر ارسال این پیامکها موجبات مزاحمت برای مشترکان را ایجاد می کند و برای رفع این مزاحمت فرد مجبور می‌شود به طور کلی پیامک‌های تبلیغاتی خود را مسدود کند در حالی که شاید راهکار دیگری وجود داشته باشد تا در قالب آن نه تنها شرکتهای ارائه کننده این خدمات از سود بهره مند شوند بلکه بر اطلاعات عمومی مردم نیز افزوده شود.

در نهایت این سوال پیش می آید که نظارت و رسیدگی بر اوضاع این بخش بر عهده کدام نهاد و سازمان است؟

شهریورماه سال گذشته، کمیسیون عالی ارتقای محتوای مرکز ملی فضای مجازی اینگونه خبر داد که آیین‌نامه ساماندهی پیامکهای انبوه تبلیغاتی و پیامکهای خدمات ارزش افزوده را پس از برگزاری جلسات کارشناسی فشرده تصویب کرده است.

مرکز ملی فضای مجازی در عین حال اعلام کرد که در این آیین نامه چگونگی نظارت بر ارسال پیامک‌های انبوه تبلیغاتی و پیامکهای خدمات ارزش افزوده و ضوابط فعالیت اپراتورها و زیر مجموعه‌های آن اعم از فراهم کننده و تجمیع کننده محتوا تعیین شده است.

همچنین کمیسیون عالی ارتقای محتوای مرکز ملی فضای مجازی شرایط ارایه دهندگان خدمات پیامک ارزش افزوده و پیامکهای انبوه تبلیغاتی را در این آیین‌نامه تشریح کرده و از ارسال و ابلاغ آن برای نهادها و سازمانهای مرتبط خبر داد.

در آن مقطع اینگونه اعلام شد که این آیین‌نامه براساس مشکلات مطرح شده در ارسال و دریافت این پیامکها اعم از محتوای آنها، نامشخص بودن مرجع ارسال و نقش اپراتورها در ارسال و دریافت پیامکها، به تصویب رسیده و بر اساس آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شده است تا کارگروهی برای نظارت بر ارسال و تبادل پیامکهای انبوه تبلیغاتی و پیامکهای ارزش افزوده با حضور نمایندگانی از مرکز ملی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات، سازمان تبلیغات اسلامی، دادستان کل کشور، ستاد کل نیروهای مسلح، شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تشکیل دهد.

اما بحث ساماندهی و نظارت بر این پیام‌ها به این نقطه ختم نشد و بهمن ماه سال ۱۳۹۳ نیز این بحث در جلسه شورای عالی فضای مجازی با حضور رئیس جمهور و روسای دو قوه دیگر مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت آیین نامه ساماندهی و نظارت بر خدمات پیامکی شبکه های ارتباطی در جلسه شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید تا بدین ترتیب سیاستهای خاص در این زمینه اعمال شده و نهادی خاص نیز مسوول نظارت بر محتوای این پیامکها باشد.

این اتفاق در شرایطی رخ می داد که از سال ۱۳۹۲ نیز مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال با هدف رسیدگی به شکایات مردم در این زمینه، سامانه ای راه اندازی کرد تا بدین ترتیب راهکاری برای برخورد با این موارد ایجاد شود. سامانه ای که طبق آخرین آمارها، مشترکان موبایل تنها در بازه زمانی شش ماهه دوم سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۱۴ هزار مورد شکایت از پیامک‌های انبوه و تبلیغاتی را در آن به ثبت رساندند.

در نهایت با اختصاص جلسات شورای عالی فضای مجازی به این موضوع، بسیاری دیگر از مسوولانی که عضو این شورا هستند به تصمیم گیری در این زمینه پرداختند. با این حال همچنان مشکلات موجود در این بخش به قوت باقی است و هنوز دریافت این نوع پیام ها در شرایطی استمرار دارد که جدا از بحثهای فرهنگی ممکن است مسائل امنیتی اطلاعات مشترک در فضای مجازی را هم با تهدید مواجه کند و بر همین اساس به طور دائم اپراتورهای مختلف به ارائه هشدارهایی در این زمینه می پردازند.

اکنون طبق سیاست‌های ساماندهی خدمات پیامکی ارزش افزوده و انبوه در شبکه‌های ارتباطی مصوب شده که هرگونه محتوا در خدمات پیامکی انبوه و ارزش افزوده پیامکی باید با رعایت قوانین و مقررات کشور و عدم مغایرت با ارزش‌های ایرانی – اسلامی باشد؛ همچنین مقرر شده است به منظور پایش و نظارت محتوا، کارگروهی با مسوولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضویت نمایندگان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت کشور، دادگستری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان تبلیغات اسلامی، نیروی انتظامی، نماینده دادستانی و مرکز ملی فضای مجازی، تشکیل شده و گزارش عملکرد آن هر شش ماه به دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی ارائه شود.

البته در این زمینه ممکن است این توجیه نیز مطرح شود که این نوع پیام ها با ارزشهای ایرانی-اسلامی مغایرت نداشته و خلاف مقررات نیز نیستند.اما به هرحال نباید فراموش کرد که اینگونه پیامکها قطعا موجب ایجاد مزاحمت بیش از ۷۰ میلیون مشترک تلفن همراه خواهند شد.

اما در آیین نامه مصوب شورای عالی فضای مجازی، خدمات پیامکی در دو دسته خدمات پیامک انبوه که جنبه تبلیغاتی دارد و بدون درخواست مشترک ارسال می شود و هزینه ای برای مشترکان دربر نخواهد داشت و نیز پیامک های ارزش افزوده که به انتخاب مشترک خواهد بود و باید بابت آن هزینه پرداخت شود تقسیم شده است.

براساس سیاستهای مدنظر در این مصوبه، پیامک های انبوه با محتوای اطلاع رسانی و تبلیغاتی به دلیل حجم زیاد پس از ارسال تحت نظارت وزارت ارشاد قرار خواهند گرفت اما پیامک های ارزش افزوده پیش از ارسال باید تحت نظارت وزارت ارشاد قرار گیرد و پس از دریافت مجوز، امکان استفاده از آن برای مشترکان ممکن خواهد بود؛ همچنین طبق سیاستهای این مصوبه، شرکت های ارائه دهنده خدمات پیامکی باید براساس موازین نظام جمهوری اسلامی و پس از تایید وزارت ارشاد نسبت به ارسال پیامک اقدام کنند. در غیر اینصورت برای این شرکتها و حتی اپراتورهای تلفن همراه که بستر ارائه این سرویس را آماده کرده‌اند جرایمی در نظر گرفته شده است.

برای دریافت مجوز ارسال پیامک ارزش افزوده، اپراتورهای ارائه دهنده خدمات پیامکی قبل از ارسال پیامک، ملزم به ارائه بسته پیامکی به وزارت ارشاد هستند که این پیامک پس از ثبت و بررسی در سیستم آنلاین وزارت ارشاد، اجازه انتشار خواهد یافت.

طبق مصوبه مذکور اینگونه عنوان شده که محتوای پیامک‌های ارزش افزوده و انبوه چنانچه مغایر با موازین و مقررات مدنظر در مصوبه شورای عالی فضای مجازی باشند تخلف محسوب شده و اپراتورهای ارسال کننده، ارائه دهندگان این خدمات و حتی شرکت و یا سازمانی که این محتوا را ایجاد کرده است مشمول جریمه خواهد شد.

همچنین در مصوبه مذکور تاکید براین است که مشخص شود ارائه دهندگان خدمات محتوا در حوزه پیامک آیا صلاحیت ارائه این خدمات را دارند یا خیر؟ با این حال این نکته نیز عنوان می‌شود که در این حوزه مصادیق به صورت جزئی در مصوبه شورای عالی فضای مجازی دیده نشده و تنها آنچه که برخلاف موازین شرعی کشور باشد با آن برخورد خواهد شد.

البته گفته می شود کارگروه ساماندهی پیامکها در وزارت ارشاد نیز با این هدف شکل گرفته تا با تدوین آیین نامه ای، مصادیق مجرمانه و ممنوعه مدنظر در پیامکها ذکر شود.

در نهایت بر اساس آنچه تاکنون رسانه‌ای شده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای این آیین نامه اجرایی تاکنون تنها مقدمات کار را فراهم کرده و پیش بینی کرده که در سال جاری اجرای این آیین نامه رنگ عملیاتی به خود گیرد و ساماندهی فضای پیامکهای انبوه و ارزش افزوده در کشور انجام شود.

حسن علیزاده - رئیس وقت مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال - نیز دو سال قبل درباره این پیامک ها توضیحاتی ارائه کرده و تاکید کرده بود: براساس ضوابط تدوین شده، حقوق مادی و معنوی مولفان و صاحبان آثار در ارائه خدمات ارزش افزوده ویترین اپراتورها و آهنگ پیشواز که تاکنون توجه نمی شد باید مورد توجه قرار گیرد و باید رضایت مالکان اثر دریافت شود.

بر این اساس حتی دیده شده که بعضی آثار خارجی شامل بازی ها، تم ها و آهنگ ها جنبه فرهنگی نداشته و منافی ارزشهای فرهنگی است که ارائه این خدمات نیز ممنوع است. همچنین پیامکهایی که با تعابیر و ادبیات اغوا کننده و غیرواقعی، مشترکان را برای برنده شدن در مسابقات و قرعه کشی های مختلف فریب می دهد نیز ممنوع است.

با گذشت دو سال از این صحبتها شاید هر یک از مشترکان تلفن همراه حداقل یک بار در هفته پیامکی با مضمون شرکت در قرعه کشی و مسابقه دریافت کند.

البته آنچه بدان اشاره شد در قالب مصوبه‌ای که در آن سالها در وزارت ارشاد تدوین شده بود مورد تاکید قرار می گرفت و در همان دوره نیز این مقام مسئول متذکر شده بود که در صورت تصویب نهایی این آیین نامه، برخورد با این موارد ضمانت اجرایی پیدا خواهد کرد.

وی در آن دوره همچنین از قرار راه اندازی کارگروهی برای رسیدگی به شکایات در این زمینه خبر داده و یاد آور شده بود به موازات سامانه ۱۰۰۰۱۳۱۴ برای ساماندهی و بررسی شکایات این بخش نیز ایجاد خواهد شد که البته همچنان جای چنین سامانه ای در میان بخش های مختلف خالی است و اگرچه مشترکان می توانند مشکلات مختلف ارتباطی خود را با سامانه ۱۹۵ وزارت ارتباطات در میان بگذارند اما برای پیگیری مستقیم پیامک های مزاحم و مشکل‌دار تا کنون تنها این راهکار در نظر گرفته شده که افراد می توانند به طور کل دریافت پیامک های تبلیغاتی خود را مسدود کنند.