به گزارش هزاره سوم یگان‎های زمینی برای دفاع از نفرات و تجهیزات خود نیازمند انواعی از سامانه‎های دفاع هوایی هستند که سنخیت مناسبی با ادوات و تسلیحات معمول آنها داشته باشد.

از جنگ جهانی دوم که هواپیماها به یکی از خطرناک‎ترین دشمنان نیروهای زمینی تبدیل شدند، این سامانه‎ها تنها شامل سلاح‎های توپخانه‎ای با کالیبرهای مختلف بود اما در چند دهه گذشته موشک‎های سطح به هوای دوش‎پرتاب نیز که فاقد هر گونه سامانه تخصصی جانبی هستند نیز مورد پذیرش واحدهای زمینی قرار گرفت تا حلقه کامل‎تری از پدافند را در درون خود هر یگان شکل دهد اما حلقه‎های بیرونی‎تر همچنان در اختیار واحدهای تخصصی پدافند هوایی قرار دارد.

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نزاجا) نیز از سامانه‎های پدافند هوایی توپخانه‎ای و موشک‎های دوش‎پرتاب در سازمان رزم خود بهره می‎برد و با برخورداری از تجربه گران‎بهای ۸ سال دفاع مقدس و استفاده از فناوری‎های جدید، اقدام به روزآمدسازی این سامانه‎ها و در عین حال افزایش قابلیت‎های راهکنشی (تاکتیکی) آنها کرده است.

اصلی‎ترین سلاح توپخانه‎ای این نیرو توپ ۲۳ میلیمتری دو لوله به نام ZU-23-2 است. این توپ در شوروی سابق طراحی، تولید و به کشورهای بسیاری صادر و در برخی از آنها تولید شد. ایران نیز پس از انقلاب به جمع سازندگان این سلاح پیوست و سامانه‎های توپخانه‎ای مختلفی را از آن توسعه داد.

ساخت نمونه تک لوله برای کاربردهای دریایی، ساخت نمونه‎های ۶ لوله و ۸ لوله، افزودن قابلیت‎های کنترل خودکار و در آخرین فعالیت اعلام شده ساخت نمونه سه لوله چرخان (گتلینگ) از جمله کارهای ایران روی این توپ پدافند هوایی است. نوع دو لوله این سلاح ۹۵۰ کیلوگرمی دارای نواخت تیر بیش از ۴۰۰ گلوله در دقیقه و برد گلوله‎های آن در حدود ۲ تا ۲٫۵ کیلومتر و سرعت خروج آنها از لوله توپ ۹۶۰ متر بر ثانیه است.

لازم به ذکر است که امروزه هم با وجود ساخته شدن پیشرفته‎ترین سامانه‎های موشکی، سامانه‎های توپخانه‎ای به دلایل مختلف همچنان جای خود را در مجموعه‎های پدافند هوایی حفظ کرده اند. از جمله مهم‎ترین امکان، کارکرد این سلاح‎ها تا نزدیک‎ترین فاصله از آنها است در واقع سلاح‎های توپخانه‎ای از زمان رسیدن هدف به برد مؤثر خود تا زمان عبور هدف از روی آنها می‎توانند با آن درگیر شوند.

در نتیجه این سلاح‎ها برای بردهای کمتر از چهار کیلومتر در برابر اهدافی با زوایای عرضی پایین و شتاب کم بسیار مؤثرند و در بردهای کمتر از یک کیلومتر می‎توانند کاملاً کشنده باشند. در واقع نزدیک‎ترین حلقه دفاعی مستقر در اطراف هدف، سامانه‎های کوتاه برد توپخانه‎ای هستند.

شاید در وهله اول به نظر برسد به علت محدودیت برد، سامانه‎های توپخانه‎ای ابزاری بیهوده باشند.

با این وجود، بسیاری از موشک‎های هدایت شونده دارای یک کمینه برد هستند که در آن محدوده به علت تأخیر زمان مسلح شدن فیوز و نیاز به رسیدن موشک به سرعت کافی برای ایجاد شدن نیروهای آیرودینامیکی روی سطوح و در نتیجه امکان کنترل آیرودینامیکی، غیر مؤثر هستند.

موشک‎های سطح به هوا همچنین در برابر اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می‎کنند تا حدی دچار مشکل هستند. در این موقعیت، توپ‎های ضد هوایی این فضای خالی را که موشک در آن مؤثر نیست می‎توانند پر کنند.

به علاوه توپ‎های ضدهوایی تک مأموریتی و مهمات آن در مقایسه با موشک‎های هدایت شونده سطح به هوا ارزان‎تر هستند. در نتیجه در مقایسه با موشک‎های هدایت شونده با یک بودجه معین، برای دفاع نهایی از یک منطقه می‎توان توپ‎های ضدهوایی بیشتری به کار برد.

گلوله‎های توپ به طور معمول مسیر بالستیکی را بدون هدایت طی می‎کنند. مهم‎ترین عاملی که این مسیر پروازی را تغییر داده و به نوعی کنترل می‎کند زوایای هدفگیری سمت و ارتفاع توپ است. این زوایا بر اساس اطلاعات موقعیت، سرعت و شتاب هدف محاسبه می¬شوند. همچنین شرایط جوی، سرعت اولیه گلوله، وزن گلوله و نیروی پسای آن نیز در تعیین این زوایا در صورت برخوردای توپ از یک سامانه کنترل آتش نقش دارند.

یکی از فعالیت‎های شاخص در نیروی زمینی ارتش نصب توپ‎های دو لوله ۲۳ میلیمتری روی خودروهای راهکنشی و زرهی مختلف است. در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در بیشتر موارد این توپ به صورت ثابت و نصب شده روی زمین مورد استفاده قرار می‎گرفت که با نصب آن روی خودرو یک قابلیت کلیدی به آن افزوده شد که این توانمندی، افزودن تحرک بالا به این سلاح است.

تحرک، مزیت‎های بسیار مهمی برای یک سامانه دفاع هوایی ایجاد می‎کند از جمله سرعت بالا در استقرار و خروج از یک منطقه، حمل و نقل هوایی سریع‎تر توسط هواپیماهای ترابری، امکان جابجایی در حوالی منطقه تحت پوشش در زمان‎های مختلف که باعث کاهش احتمال کشف موقعیت آن توسط واحدهای شناسایی هوایی یا تیم‎های ضربت دشمن می‎شود، امکان همراهی واحدهای نیروهای زمینی توسط این سامانه در پیشروی‎ها و عقب‎نشینی‎ها و حضور مؤثر در صحنه عملیات و امکان افزایش پراکندگی و اختفاء در فاصله‎ای دورتر از مکان اصلی مورد نظر تا قبل از آغاز عملیات.

به گزارش مشرق، توپ‎های ۲۳ میلیمتری در نزاجا علاوه بر استفاده به صورت ثابت برای بهره‎برداری از مزایای فوق به طور وسیع و به تعداد زیاد روی خودروهای راهکنشی (تاکتیکی) با نام زوبین-۱، کامیون‎ها، نفربرهای شنی‎دار خصوصاً نسل اول نفربرهای بی-ام-پی و نفربرهای چرخ‎دار بی-تی-آر نصب شده‎اند. اما آنچه بهانه نگارش این گزارش شده، نه تنها ایجاد تحرک بلکه افزودن قابلیت بسیار مهم هدفگیری با سامانه اپتیکی و کنترل سلاح از راه دور و پایدارسازی سلاح روی نفربرها است.

برای ایجاد سامانه‎های هدفگیری و کنترل از راه دور از موتورهای الکتریکی قابل کنترل (سروو موتور) برای ایجاد حرکت چرخش لوله توپ در دو زوایه عمودی و افقی استفاده می‎شود. هدف به وسیله دوربین دیده شده و با حرکت دادن اهرم هدایت مشابه جوی-استیک، تعقیب می‎شود. همچنین می‎توان چنین سامانه‎ای را به سادگی به پردازشگر رایانه‎ای و نرم‎افزار تحلیل تصویر نیز مجهز کرد تا کار ردگیری و تعقیب هدف به صورت خودکار انجام شود.

این نوع توپ ۲۳ میلیمتری کنترل از راه دور و البته پایدار شده تا کنون روی انواع خودروهای تاکتیکی و زرهی در نزاجا در رژه‎های نیروهای مسلح به نمایش عمومی گذاشته شده است. به کمک این سامانه‎ها احتمال اصابت به هدف از ۷ درصد برای توپ‎های معمولی ۲۳ میلیمتری به چند برابر افزایش می‎یابد. خصوصاً بهره‎مندی از پایدارساز برای ایجاد امکان اجرای آتش در حال حرکت بسیار مفید است.

کشور سازنده این سلاح یعنی روسیه (شوروی سابق) تا کنون دو بهسازی مهم روی این توپ در نمونه‎های مستقر روی زمین انجام داده است که محصولات آن با نام‎های ZU-23M و ZU-23M1 نامیده می‎شود. این بهسازی‎ها شامل نصب سامانه الکترواپتیکی ردیابی و هدفگیری شامل دوربین دید در روز، دوربین حرارتی، مسافت‎یاب لیزری و واحد کنترل با قابلیت تشخیص و ردگیری خودکار اهداف است. یک رایانه دیجیتال به عنوان پردازشگر و یک منبع تأمین توان هم در این بهسازی به سامانه افزوده شده است.

در نمونه M1 از دو فروند موشک دوش‎پرتاب ایگلا با برد ۵۲۰۰ متر نیز استفاده شده است که در ترکیب با سامانه الکترواپتیکی و رایانه پردازشگر، توپ و موشک عملکرد یکدیگر را پوشش می‎دهند.

در نتیجه اجرای این برنامه بهسازی، توپ‎های فوق قابلیت درگیری با اهداف در شرایط آب و هوایی مختلف و دید کم را نیز بدست آورده‎اند و احتمال اصابت آنها به اهداف به ۳۰ درصد (بیش از ۴ برابر توپ معمولی) رسیده است. این به معنی اصابت ۱۰ گلوله مرگبار ۱۸۰ گرمی ۲۳ میلیمتری به هدف در یک شلیک ۵ ثانیه‎ای با نرخ آتش ۴۰۰ گلوله بر دقیقه است که برای وارد کردن آسیب جدی به بسیاری از اهداف و حتی انهدام موشک‎های کروز کافی است.

بنا بر این در صورت اجرای کامل بهسازی‎های مشابه روی توپ‎های ۲۳ میلیمتری کشورمان نیز کارایی عملیاتی آنها تا چند برابر افزایش می‎یابد.

زیرا به کمک دوربین‎های دید در روز و شب، صرف نظر از بهبود برد مؤثر سلاح، مسافت‎یاب ویا علامت‎گذار لیزری در کنار سامانه‎های مهار کننده سلاح و کاهش‎دهنده لگد اسلحه باعث افزایش چشمگیر دقت تیراندازی و افزایش احتمال اصابت به هدف در اولین سری شلیک می‎شوند.

همانطور که ایجاد قابلیت کنترل از راه دور و هدفگیری تصویری موجب کاهش خدمه مورد نیاز به یک نفر، حفاظت از نفر کاربر توپ در برابر آتش دشمن، افزایش آمادگی عملیاتی در هر لحظه، سرعت واکنش به تهاجم دشمن خصوصاً در مناطق صعب العبور، محیط‎های خطرناک و شرایط آب و هوایی نامساعد را شده است.

به علاوه تجهیز به پردازشگرهای جدید و نرم‎افزارهای تحلیل تصویر برای ایجاد ردگیری کاملاً خودکار هدف (که در صورت نیاز می‎تواند با تأیید کاربر انسانی اقدام به شلیک کند) می‎تواند در کنار قابلیت کنترل از راه دور  و استقرار این توپ‎ها در اطراف مناطق تجمع نیروهای زمینی دامی به شدت کشنده برای واحدهای هوایی تهاجم زمینی دشمن مانند بالگردها و پهپادها باشد.

نمونه تک لوله توپ ۲۳ میلیمتری در ارتقاء انجام شده روی تانک اسکورپیون نیروی زمینی ارتش نیز نصب شده است که با توجه به قابلیت استفاده از آن درکاربردهای سطح به سطح و سطح به هوا و نواخت تیر بالای آن در زمینه افزایش قابلیت‎های این تانک سبک رزمی و شناسایی تأثیر مفیدی دارد.

شیلکا؛ سامانه‎ای از دیار ایوان مخوف

دیگر سلاح پدافند هوایی توپخانه‎ای موجود در سازمان رزم نزاجا توپ ۲۳ میلیمتری ۴ لوله مستقر روی خودروی زرهی به نام «ZSU-23-4 شیلکا» است که اصالتاً یک سامانه متحرک نیز محسوب می‎شود. این سامانه که از یک رادار برد کوتاه برای شناسایی اهداف بهره می‎گیرد از جمله معدود خریدهای رژیم طاغوت از شوروی سابق است که در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران همانند توپ‎های ۲۳ میلیمتری معمولی معرفی شده در این گزارش توسط هر دو طرف استفاده می‎شد.

این توپ ۴ لوله دارای برد مایل ۲٫۵ کیلومتر و برد نهایی ۷ کیلومتر در برابر اهداف هوایی بوده نواخت تیر عملی آن ۸۵۰ گلوله از هر لوله و ۳۴۰۰ گلوله از مجموع ۴ لوله است به طوری که یکی از برترین خلبان جنگنده بمب‎افکن اف-۴ فانتوم نیروی هوایی ارتش اظهار داشته “این توپ جنگنده حریف را اَرّه می‎کند!”

به گزارش مشرق، سرعت خروج گلوله‎های این توپ از لوله بین ۹۵۰ تا ۱۰۰۰ متر بر ثانیه بوده و سامانه تیراندازی آن نیز الکتریکی و برای خنک‎سازی بخش‎هایی از سلاح از آب استفاده می‎شود. این سامانه با هدف‎هایی در ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ متر  که با بیشینه سرعت ۲۵۰ متر بر ثانیه (۹۰۰ کیلومتر بر ساعت) پرواز می‎کنند و با هدف‎هایی با ارتفاع پرواز ۱۰۰ تا ۱۵۰۰ متر که بیشینه سرعت ۴۵۰ متر بر ثانیه (۱۶۲۰ کیلومتر بر ساعت در حدود ۱٫۳۵ ماخ) دارند درگیر می‎شود.

این توپ و خودروی زرهی ۱۹ تا ۲۰ تنی آن که ۴ خدمه دارد قادر به حرکت با سرعت تا ۵۰ کیلومتر بر ساعت بوده و برد رادار جستجوی هوایی آن در منابع بین ۱۲ تا ۲۰ کیلومتر عنوان شده است.

این سامانه نیز توسط روسیه ارتقاء یافته و نمونه بهسازی شده آن «ZSU-23-4M4 اسپاگ» نامیده می‎شود. این سامانه برای دفاع از نیروهای زمینی و تأسیسات ثابت در برابر اهداف مختلف پرواز کننده در ارتفاع کم بسیار مؤثر است و می‎تواند در حال ساکن یا حرکت یا بلافاصله پس از توقف اقدام به درگیری با آنها و حتی اهداف زمینی نماید.

با بهسازی‎های اجرا شده روی این سامانه به طور کلی احتمال اصابت آن به هدفی که در محدوده قابلیت درگیری آن پرواز کند به عدد بسیار قابل توجه ۶۰ درصد رسیده است که جزء بهترین مقادیر برای یک سامانه توپخانه‎ای بوده و بیشتر به احتمال اصابت موشک‎ها نزدیک است تا توپ‎ها.

در این سامانه ضمن تغییر رادار مورد استفاده که به افزایش برد کشف اهداف به ۳۴ کیلومتر منجر شده، امکان هماهنگ شدن آن با سایر سامانه‎های پدافند هوایی نیز برقرار گردیده امکان درگیری مؤثر با اهداف مانورپذیر ایجاد و تجهیزات آزمایش برخط (آنلاین) بخش‎های مختلف سامانه و نیز ادوات تمرین عملیاتی خدمه به آن افزوده شده.

بهبودهای سامانه کنترل آتش در این توپ ۴ لوله خودکششی سبب افزایش احتمال اصابت آن از ۷ تا ۱۲ درصد در سامانه اولیه به ۳۰ تا ۶۰ درصد در شرایط مختلف برای سامانه بهبودیافته گشته است.

با توجه به نواخت تیر ۳۴۰۰ گلوله بر دقیقه معادل ۵۶ تا ۵۷ گلوله بر ثانیه در این سلاح با احتمال اصابت ۳۰ تا ۶۰ درصد و فرض اجرای ۳ ثانیه‎ای آتش علیه هدف بین ۵۱ تا ۱۰۲ گلوله به هدف اصابت خواهد کرد که رقم بسیار قابل توجهی است.

بهینه‎سازی‎های این سامانه به طور کلی شامل این موارد است: تعویض رادار با نمونه‎ای با کارایی بیشتر، به کارگیری پردازشگر دیجیتال، امکان دریافت اطلاعات هدف از منابع دیگر و کنترل سلاح توسط یک واحد فرماندهی، بهره‎گیری از تجهیزات آزمایش برخط و سامانه شبیه‎ساز برای تمرین خدمه در خود سامانه، به کار گیری سامانه‎های دفاعی در این توپ خودکششی برای حفاظت از آن در برابر تسلیحات هدایت‎شونده دشمن از جمله کاهش انتشار اثرات حرارتی، تجهیز به یک سامانه تهویه هوا و نیز بهره‎گیری از یک مولد توان دیزل-الکتریک که به بهبود شرایط کاری خدمه نیز کمک نموده است.

همچنین این سامانه امکان تجهیز به دو پرتابگر دو فروندی موشک‎های دوش‎پرتاب ایگلا و سامانه تشخیص دوست از دشمن (IFF) را نیز در صورت نیاز دارد.

بدیهی است با استفاده از پیشرفت‎های چشمگیر کشورمان در عرصه پردازش دیجیتال، بهسازی و طراحی و ساخت سامانه‎های راداری مختلف کوچک و بزرگ و ساخت سامانه‎های الکترواپتیکی مختلف ایران نیز توانایی بهسازی بومی این سامانه پدافند هوایی مؤثر را دارد.

در گذشته نیز برای افزایش بقای رزمی‎روی توپ‎های شیلکای کشورمان سامانه هشدار دهنده قفل لیزری با توانایی پوشش ۳۶۰ درجه نصب شده بود که نشان از توجه فرماندهان به بهسازی این سلاح دارد.

بهسازی توپ ۳۰ و ۵۷ میلیمتری

یکی دیگر از سامانه‎های توپخانه‎ای موجود در سازمان رزم نزاجا توپ ۳۰ میلیمتری ۲A42 موجود در نفربرهای بی-ام-پی-۲ است که توسط سامانه‎های پایدارساز در دو صفحه افقی و عمودی پشتیبانی می‎شود از ۳ نوع مهمات از جمله معمولی و نفوذگر استفاده کرده و قابلیت انتخاب نرخ شلیک ۲۰۰ تا ۳۰۰ و ۵۰۰ شلیک بر دقیقه را دارد.

برد مؤثر این توپ ۳۰۰۰ متر در برابر اهداف هوایی بوده و قابلیت شلیک در حال حرکت را دارد. جرم پرتابه‎های این توپ، ۴۰۵ گرم و سرعت خروج آن از لوله سلاح برابر ۹۶۰ متر بر ثانیه است. این توپ در برابر اهداف پروازی در ارتفاع پائین مانند بالگردها بسیار مؤثر است.

آخرین نمونه از سلاح‎های توپخانه‎ای که به آن اشاره می‎نماییم سامانه پدافند هوایی ۵۷ میلیمتری دو لوله است که مانند توپ شیلکا روی یک مجموعه زره‎پوش شنی‎دار نصب شده است. بهره‎گیری از رادار، برد مؤثر این توپ که با نام ZSU-57-2 شناخته می‎شود را از ۴۰۰۰ متر به ۶۰۰۰ متر می‎رساند که برد قابل توجهی است. سرعت خروج گلوله از لوله این سلاح حدود ۱۰۰۰ متر بر ثانیه است. علاوه بر رادار یک سامانه اپتیکی نیز برای هدایت این سلاح به کار می‎رود.

نواخت تیر پایدار این توپ ۷۰ شلیک در دقیقه و بیشینه آن ۱۰۵ تا ۱۲۰ تیر بر دقیقه عنوان شده که مقادیر قابل توجهی برای یک سلاح با این کالیبر است. نمونه کششی تک لول این توپ۴۶۶۰  کیلوگرم و نمونه خودکششی(مستقر بر روی خودروی زرهی) ۲۸ تن وزن دارد و به نظر می‎رسد همچنان در نزاجا برای پدافند هوایی به کار می‎رود.

سامانه‎های راداری، اپتیکی و کنترل آتش این توپ قدرتمند نیز امکان بهسازی با فناوری‎های پیشرفته موجود در کشور را داشته همانطور که سامانه پدافند هوایی سعیر متشکل از شبکه‎ای از توپ‎های کالیبر بالای ۱۰۰ میلیمتری مجهز به سامانه‎های پیشرفته الکترواپتیکی بوده و برای انهدام اهداف در ارتفاع متوسط در واحدهای پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه مورد استفاده قرار می‎گیرد.

خصوصاً در صورت مرتبط بودن توپ‎های ۵۷ میلیمتری با شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور دارای عملکردی بسیار مؤثرتر خواهد بود.

موشک‎های دوش‎پرتاب؛ کوچک اما کاربردی

موشک‎های دوش‎پرتاب مختلفی از نمونه‎های مختلف سهند تا نمونه‎های جدید میثاق در نیروی زمینی ارتش مورد استفاده قرار می‎گیرد. علاوه بر استفاده از این موشک‎ها در قالب یگان‎های معمول و موتورسوار برخی واحدهای دوش‎پرتاب با استفاده از موتورسیکلت‎های چهارچرخه ساخت کشورمان به قابلیت تحرک بالا و مطمئن‎تر دست یافته‎اند که امکان عبور ایمن از مناطق ناهموار را برای واحدهای پدافند هوایی کوتاه برد برقرار می‎کند.

به گزارش مشرق، با افزوده شدن تحرک امکان تغییر موضع سریع و یا بهبود پوشش در مناطق درخواستی از یگان‎های مختلف بیشتر فراهم شده و موشک‎هایی مانند میثاق-۱ که بردی بین ۵۰۰ متر تا ۵۰۰۰ هزار متر و محدوده ارتفاعی از ۲۵ متر تا ۴۰۰۰ متر دارند می‎توانند با دو برابر سرعت صوت به درگیری با مهاجمین خطرناکی که هر نیروی زمینی را تهدید می‎کند بپردازند.

تأثیر بالای این سامانه‎های دوش‎پرتاب در نبرد حزب الله لبنان و مقاومت اسلامی فلسطین با بالگردهای مدرن رژیم صهیونیستی اثبات شده است.

همچنین برای افزایش قابلیت‎های راهکنشی (تاکتیکی) موشک‎های دوش‎پرتاب متخصصان نزاجا سکوی چند فروندی موشک‎های دوش‎پرتاب را نیز توسعه داده‎اند. این مجموعه روی یک خودروی وانت نصب شده و توسط یک نفر خدمه به کار می‎رود. نسل اول این سامانه از دو موشک بهره‎مند بود که در نسل جدید آن تعداد موشک‎ها به ۴ فروند افزایش یافته است. البته در نسل اول این سامانه تجهیزات مختلفی روبروی کاربر قرار داشت که در نمونه رونمایی شده از نسل جدید دیده نمی‎شود.

به کمک این سامانه تعداد بیشتری موشک آماده شلیک توسط هر نفر قابل به کار گیری است ضمن اینکه امکان شلیک با فاصله زمانی بسیار اندک چند موشک به یک هدف نیز توسط یک نفر به وجود می‎آید. در نمونه روسی این سامانه که دو موشک ایگلا را به کار می‎گیرد چند خودروی پرتابگر امکان ارتباط و عملکرد هماهنگ با هم را نیز دارند و سامانه‎های اپتیکی و حرارتی و سامانه تشخیص دوست از دشمن نیز روی هر پرتابگر قابل به کار گیری است.

با در نظر داشتن دیده‎بان‎های مسلح قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء و ارتباط آنها به شبکه یکپارچه پدافند هوایی می‎تواند اینگونه تحلیل کرد که با ارتباط این واحدها به شبکه و اطلاع از تهدیدات امکان درگیری مؤثرتری برای این سامانه ایجاد شده و با کاهش احتمال غافلگیری، زمان مورد نیاز برای واکنش به تهدیدات بسیار کاهش خواهد یافت.

به عنوان نکته پایانی باید ذکر شود تانک‎های تی-۷۲ کشورمان قابلیت شلیک موشک ضد زره تندر را از لوله توپ ۱۲۵ میلیمتری خود دارند و نیز موشک ضد زره توسن که از روی پرتابگر نصب شده روی نفربرهای بی-ام-پی-۲، خودروهای راهکنشی سفیر و پرتابگرهای ثابت زمینی شلیک می‎شوند دارای قابلیت درگیری با اهداف هوایی کم‎سرعت مانند بالگردها تا برد ۴هزار متر بوده که از ابتدا در طراحی آنها دیده شده و در شرایط لازم به عنوان راه حل فوری برای درگیری با دشمن مورد استفاده قرار گیرند.

البته موشک‎های ضد بالگرد قائم نیز بر مبنای موشک ضد زره توفان توسعه یافته‎اند که دارای سامانه‎های هدف‎یابی پیشرفته و هدایت لیزری مقاوم به جنگ الکترونیک است و برد آن نیز بیشتر از دو موشک فوق تخمین زده می‎شود.

مجموعه توپ‎های پدافند هوایی با کالیبرهای مختلف و سامانه‎های موشکی موجود در سازمان رزم نیروی زمینی با پوشش دادن بردها و ارتفاعات مختلف کار دفاع لایه آخر از واحدهای زمینی را به انجام می‎رسانند. در لایه‎های بیرونی نیز موشک‎های سطح به هوای میان‎برد متحرک کار دفاع از نیروهای زمینی در صحنه عملیات را بر عهده دارند.

این سامانه‎ها با اتکا به توانمندی متخصصان داخلی ضمن متحرک شدن از سامانه‎های هدفگیری جدید و کنترل از راه دور برای بهبود قابلیت‎های عملیاتی خود بهره می‎برد. این بهسازی‎ها برای آماده شدن واحدهای نیروهای زمینی در نبردهای مدرن که در آن پهپادهای بالگرد و بال‎ثابت شناسایی و تهاجمی برای کمک در هدفگیری سریع و دقیق توپخانه و نیز تهاجم علیه واحدهای زرهی و استحکامات به یاری هواپیماهای تهاجم زمینی و بالگردهای تهاجمی می‎آیند.