به گزارش شبکه خبری هزاره سوم  به نقل از وطن امروز،‌ وین بی‌نتیجه شد اما طرفین هیچ تمایلی برای اعلام شکست مذاکرات ندارند. در ایران دولت روحانی همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد مذاکرات هسته‌ای گذاشته است و در آمریکا نیز انتخابات آتی کنگره سبب شده باراک اوباما ملاحظات دموکرات‌ها در این انتخابات را در راس برنامه‌های خود قرار داده و در موضوع هسته‌ای، جانب احتیاط را بگیرد. 

او در تازه‌ترین اقدام، تشدید تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را ۶ ماه دیگر به تعویق انداخت. با این حال در لابه‌لای اظهارات طرفین این موضوع بسیار به چشم می‌خورد که آنها نمی‌توانند تا پایان گام نخست توافق ژنو (اواخر تیرماه) بر سر جزئیات توافق جامع به توافق برسند.

آنچه موجب سخت‌شدن این موضوع شده بند آخر توافق ژنو است که می‌گوید تا در همه موارد طرفین به توافق نرسیدند، هیچ توافقی صورت نگرفته و به عبارتی تا بر سر همه موضوعات توافق نشود، تحریم‌ها لغو نخواهد شد. بر همین اساس بود که در پایان همان مذاکرات بی‌نتیجه وین، شنیده‌ها از تمایل طرفین برای تمدید گام نخست توافق ژنو برای یک دوره ۶ ماهه دیگر خبر می‌داد. 

با اقدامی که اخیرا اوباما انجام داد و تشدید تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را۶ ماه دیگر به تعویق انداخت، این گمانه که گام نخست توافق ژنو برای یک دوره دیگر تمدید می‌شود، تقویت شد. هنوز جزئیات مذاکرات اخیر محمدجواد ظریف و کاترین اشتون در ترکیه منتشر نشده و درباره مذاکرات کارشناسی اخیر نیز تنها به این جمله که گزارش این مذاکرات به مقامات مسؤول ارائه خواهد شد، بسنده شده است با این حال شاید در ایران نیز ارزیابی عمده از مذاکرات هسته‌ای حول تمدید گام نخست انجام می‌شود. 

به هر حال اکنون تمدید گام نخست توافق ژنو برای یک دوره ۶ ماهه دیگر، محتمل‌ترین توافق در مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ است. با فرض درستی این احتمال، مطالب و نکات مهمی مطرح می‌شود که تیم مذاکره‌کننده باید درباره آن شفاف‌سازی کند. می‌توان در ۲ محور کلی این مطالب و نکات را مطرح کرد.

۱ـ بده بستان جدید چیست؟

قاعدتا اگر طرفین بر تمدید گام نخست توافق ژنو توافق کنند، این بار تعهدات طرفین در ۶ ماهه دوم همانند دور نخست نخواهد بود. به عبارتی فرمول توافق این بار کاملا متفاوت از دفعه قبل خواهد بود. یعنی داده‌ها و ستانده‌ها این بار متفاوت از قبل خواهد بود. 

در دور نخست توافق ژنو ایران ذخایر ارزشمند اورانیوم ۲۰ درصد خود را اکسید و نیز به اندازه ۵ درصد رقیق کرده است. به عبارتی مهم‌ترین تعهد ایران در گام نخست توافق ژنو یعنی از بین بردن ذخایر استراتژیک اورانیوم ۲۰ درصد، این بار و در صورت تمدید گام نخست توافق ژنو، دیگر موضوعیت نخواهد داشت. یعنی ایران دیگر اورانیوم ۲۰ درصد در اختیار ندارد که بتواند نابودی آن را به عنوان یک اقدام اعتمادساز مطرح کند. 

ایران این ذخایر مهم را در گام نخست از بین برد و براساس گزارش اخیر یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۲۰ ژانویه سال ۲۰۱۴ ایران (UF۶کیک زرد) غنی شده بالای ۵ درصد (اورانیومU-۲۳۵) تولید نکرده است و همچنین ذخایر کیک زرد غنی شده ۲۰ درصد خود را کاسته است. در ادامه این گزارش تصریح شده که تنها ۴/۳۸ کیلوگرم از ذخایر کیک زرد ۲۰ درصد غنی شده ایران باقی مانده است. 

بنابراین در صورت تمدید گام نخست توافق ژنو، ایران تعهد بزرگ خود به از بین بردن ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد خود را نخواهد داشت. از بین بردن ذخایر ۲۰ درصد، در واقع بزرگ‌ترین دستاورد آمریکایی‌ها در گام نخست توافق بود و به همین دلیل بود که هم باراک اوباما و هم جان کری پس از این تعهد و آغاز اجرای آن و تایید آن از سوی آژانس صراحتا اعلام کردند با توافق ژنو امنیت اسرائیل بیشتر شده است. بنابراین اگر قرار باشد گام نخست یک بار دیگر تمدید شود، دیگر این امتیاز از ناحیه تیم مذاکره‌کننده ایرانی داده نمی‌شود، چرا که اورانیوم ۲۰ درصد دیگر وجود ندارد که از بین برده شود. این یک موضوع اساسی درباره تمدید گام نخست توافق ژنو است. در سایر تعهدات نیز شرایط به گونه‌ای است که تنها حالت فعلی می‌تواند حفظ شود. یعنی این تعهدات ایران باید ادامه یابد؛ غنی‌سازی بالای ۵ درصد کلا تعلیق می‌شود، فعالیت در اراک و نطنز و فردو گسترش نمی‌یابد، در نطنز ماشین جدید نصب نمی‌شود، ماشین‌های جدید نصب شده ولی فعال نشده فعال نمی‌شود، ماشین‌های خراب در فردو و نطنز صرفا با ماشین‌هایی از همان نوع جایگزین می‌شود، ۴ آبشار در فردو اورانیوم را تا ۵ درصد غنی می‌کند و ۱۲ آبشار دیگر در فردو فعال نمی‌شود، در فردو ارتباطی بین آبشارها برقرار نمی‌شود، در اراک آب‌سنگین به تاسیسات حمل نمی‌شود، هیچ نوع فعالیت بازفرآوری انجام نمی‌شود، هیچ نوع تاسیسات بازفرآوری ساخته نمی‌شود، رآکتور اراک سوخت‌گذاری نمی‌شود، سوخت جدید برای رآکتور اراک تولید نمی‌شود، سوخت تولید شده برای رآکتور اراک تست نمی‌شود، مواد ۵ درصد بیش از ۱۰ هزار کیلو اکسید خواهد شد و عدم تولید ماشین بیشتر در کارگاه‌ها جز برای جانشینی. از سوی دیگر دسترسی‌ها و ارائه اطلاعات هم همچنان ادامه خواهد داشت. اینها مواردی است که در صورت تمدید گام نخست توافق ژنو می‌تواند به عنوان تعهدات ایران در نظر گرفته شود. شاید این به عنوان خوشبینانه‌ترین حالت توافق در نظر گرفته شود، چرا که هیچ بعید نیست در صورت تمایل طرفین برای تمدید گام نخست توافق ژنو، آمریکایی‌ها موضوعات جدید را به عنوان تعهدات جدید ایران مطرح و تمدید گام نخست را به اجرای آن از سوی ایران مشروط کنند.

حال در مقابل چه ستانده‌هایی نصیب ایران می‌شود؟ آیا همان تعهداتی که بسیاری از آنها محقق نشد به عنوان تعهدات طرف مقابل تثبیت می‌شود؟ این نیز موضوعی قابل بحث است. 

آمریکایی‌ها در گام نخست نشان دادند صداقت چندانی در اجرای تعهدات خود ندارند؛ ماجرای بازگرداندن ۲/۴ میلیارد دلار از محل ۱۰۰ میلیارد پول بلوکه شده فروش نفت ایران که به طرز فاجعه‌باری به بی‌صداقتی آمریکایی‌ها منجر شد و این پول تاکنون به درون کشور نیامده است و در واقع مانع آن نیز آمریکایی‌ها هستند. تعهد آنان به امنیت بیمه حمل و نقل صادرات نفت ایران نیز عملا بی‌نتیجه ماند و دشواری‌های سابق همچنان ادامه دارد. تعهد آنان به تعمیر و تهیه قطعات هواپیماهای ایرانی نیز به سرانجامی نرسید و اظهارات اخیر رئیس سازمان هواپیمایی موید این ماجراست. در سایر موارد تعهدات آمریکا نیز تقریبا سود چندانی عاید ایران نخواهد شد ولی به هر حال اگر قرار بر تمدید گام نخست توافق ژنو باشد، این تعهدات آمریکایی‌ها می‌تواند به عنوان محتمل‌ترین بسته پیشنهادی آنها در نظر گرفته شود.

۲ـ هزینه‌های تمدید

با استناد به گزاره‌ها و شواهد بسیار می‌توان گفت تمدید گام نخست توافق ژنو برای طرف ایرانی تبعات و هزینه‌های بسیاری به همراه خواهد داشت. مهم‌ترین موضوع این است که عدم توازن در گام نخست توافق ژنو برای یک دوره ۶ ماهه دیگر ادامه خواهد داشت. این به معنای آن است که فرآیند امتیازدهی برای لغو تحریم‌ها مخدوش می‌شود. یعنی ایران ۶ ماه دیگر را بدون اورانیوم ۲۰ درصد طی خواهد کرد بدون آنکه ساختار اصلی تحریم‌ها ترک بردارد. دولت ایران برای ۶ ماه دیگر فرآیند تکمیل رآکتور اراک را به تعویق می‌اندازد بدون آنکه سودی از این موضوع عاید کشور شود. یعنی دولت ایران ۶ ماه دیگر همه آن تعهدات قبلی را مجددا انجام می‌دهد (البته در خوشبینانه‌ترین حالت) بدون آنکه روند و فرآیند لغو تحریم‌ها دست بخورد! به عبارت بسیار ساده عدم توازن توافق ژنو ۶ ماه دیگر ادامه خواهد داشت و این یک هزینه بزرگ محسوب خواهد شد. 

آمریکایی‌ها همواره در مذاکرات از تلاش خود برای طولانی‌کردن مدت زمان گریز هسته‌ای ایران می‌گفتند. اکنون بدون آنکه امتیاز خاصی نصیب ایران شود، این بازه زمانی یک سال شده است. اوباما با خیالی آسوده می‌تواند این موضوع را به صهیونیست‌ها گوشزد کند و بگوید بدون آنکه امتیاز چندانی به تیم مذاکره‌کننده ایرانی داده باشد برای یک سال اورانیوم ۲۰ درصد ایران را از بین برده است، مانع نصب ماشین‌های نسل جدید در تاسیسات غنی‌سازی ایران شده است، مانع راه‌اندازی رآکتور آب سنگین اراک شده است و... و همانگونه که گفته شد این امتیازات را در ازای امتیازات ناچیزی از ایران گرفته است.

نکته: این موضوع را باید مورد توجه قرار داد که در صورت تمدید گام نخست، شرایط پیش‌بینی شده می‌تواند خوشبینانه‌ترین حالت باشد. به عبارتی هیچ تضمینی وجود ندارد که آمریکایی‌ها تمدید گام نخست را به اجرای تعهدات جدید از سوی ایران مشروط نکنند. هیچ تضمینی وجود ندارد که مقامات آمریکایی در دوره جدید حاضر شوند ۲/۴ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران را بدون طلب‌کردن امتیاز جدیدی آزاد کنند. 

در اینکه دولت ایران به گونه‌ای رفتار کرده که نیاز خود به مذاکره را علنی و برجسته کرده شکی نیست و کسی هم تردید ندارد که این رفتار برآوردهای مقامات آمریکایی از خطوط قرمز ایران را دچار اشتباه کرده است. 

به نظر می‌رسد در صورت تمدید گام نخست توافق ژنو، تیم مذاکره‌کننده ایرانی باید فرمول و معادله جدیدی برای این توافق در نظر گیرد. قطعا تداوم شرایط فعلی برای یک دوره ۶ ماهه دیگر به مراتب هزینه‌ساز‌تر از گام نخست است، چرا که دولت ایران در شرایطی قرار گرفته که امتیازات بسیار بزرگی به طرف مقابل داده است و در ازای آن نه به مقصود خود که لغو تحریم‌ها بوده رسیده و نه امتیاز قابل توجهی دریافت کرده و از اینها مهم‌تر، نه چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای در فرآیند لغو تحریم‌ها مشاهده کرده است.